آدمشماري: هڪ ڪميٽيءَ جي ضرورت! علي قاضي

آدمشماري: هڪ ڪميٽيءَ جي ضرورت!

علي قاضي

تازو عمرڪوٽ ۾ مختلف طبقن ۽ مختلف خيالن سان تعلق رکندڙ شهرين سان ڪچهري دوران ڪجهه دوستن مختلف لفظن ۾ اهو ساڳيو سوال اٿاريو ته، ”اگر سماج ۾ تبديلي لاءِ ڪا ڪاوش ٿي ۽ اُها ناڪام ٿي وئي ته پوءِ ڇا ٿيندو؟“ اهڙي خدشي سان ڀريل سوال ٻين مختلف هنڌن تي به اٿاريو وڃي ٿو ۽ منهنجو جواب ان ڏس ۾ بنهه سولو هجي ٿو ته، اگر تبديلي آڻڻ جي عوامي سطح تي ڪا ڀرپور ڪوشش ڪئي وئي ته اول ته ان جي ناڪامي جو امڪان نه هجڻ برابر آهي، پر جيڪڏهن اهڙي ڪا ڪوشش ناڪام به ٿي وئي ته جهڙا آهيون، تهڙا ته رهنداسين نه؟ سو جنهن بڇڙين حالتن ۾ رهون ٿا، ان کي تبديل ڪرڻ جي هڪ ڀرپور ڪاوش ڪري ڏسجي ته جيئن گهٽ ۾ گهٽ اهو ارمان نه رهجي وڃي ته اسان حالتون مٽائڻ لاءِ دل ۽ دماغ سان ڪا ڪوشش به نه ڪئي، اسان پنهنجي ۽ پنهنجي ايندڙ نسلن جي زندگين ۾ معياري تبديلي آڻڻ لاءِ ڪا جاکوڙ به نه ڪئي. آئون ذاتي طرح Inaction (بي عملي) جي خلاف آهيان، ڇاڪاڻ ته ان صورت ۾ ڪو انسان هجي يا سماج، اهو ٻئي جي رحم و ڪرم تي رهجي وڃي ٿو، پر جڏهن ڪو انسان/سماج نيڪ نيتي ۽ همت سان عمل ڪري ٿو ته حالتن ۾ تبديلي ضرور اچي ٿي، پر جيڪڏهن تبديلي نه به اچي، تڏهن به انسان اهو سوچي ڪنهن حد تائين مطمئن ضرور ٿئي ٿو ته هن پنهنجي خواهش جي تڪميل لاءِ پنهنجي وس آهر ڀرپور ڪوشش ڪئي. آئون سمجهان ٿو ته هٿ تي هٿ رکي مرڻ کان بهتر آهي ته ماڻهو بچڻ لاءِ هٿ پير هڻندي مري. سنڌ ۾ معياري تبديلي آڻڻ جي خواهش رکڻ باوجود ناڪامي جي خدشي سبب Inaction (بي عملي) جو شڪار ٿيل ماڻهن کي ان نقطي تي ضرور غور ڪرڻ گهرجي ته جيڪا ابتري واري زندگي اسين گهارڻ تي مجبور آهيون ۽ جيڪا اسان پنهنجي ايندڙ نسلن لاءِ ڇڏي وينداسين، ان کي بدلائڻ لاءِ فهم ۽ همت سان ضرور عمل ڪجي، ڇاڪاڻ ته اهڙي عمل/ڪاوش سان جيڪو به ٿيو هو، صرف فائدو ئي هوندو، نه ڪي نقصان. ڇاڪاڻ ته جهڙين حالتن ۾ رهون پيا، اگر اهي سڌري پيون ته زبردست، پر جيڪڏهن ڪجهه نه ٿيو ته به اسين پنهنجي پاڻ کي اها ميار نه ڏينداسين ته، ”ڪاش ڪجهه ڪيون ها ته من ڪجهه بهتر ٿي وڃي ها“.

سنڌ جي مختلف علائقن ۾ مختلف ماڻهن سان ٿيندڙ ڪچهرين ۾ هڪ ٻيو سوال به اڪثر اٿاريو وڃي ٿو ته جيستائين اسان جي عام ماڻهن ۾ تعليم نه ايندي، تيستائين کين تبديلي آڻڻ بابت شعور نه ايندو!! ان سوال جي جواب ۾ خود هڪ بنيادي سوال اهو اڀري ٿو ته اسان جي تعليمي معيار جي ابتري جو ڪير ذميوار آهي ۽ تعليم عام ڪير ٿو ڪري سگهي؟ ان سوال جو ڪو ٻار به جواب ڏئي سگهي ٿو ته ان جي ذميوار حڪومت آهي ۽ سڌاري به حڪومت سگهي ٿي. هاڻ اتي دلچسپ ڳالهه اها آهي ته آئون چوان ٿو ته اسان جي 90 سيڪڙو مسئلن جنهن ۾ تعليم جو غير معياري هجڻ به شامل آهي، جو سبب خراب حڪمراني آهي ۽ جيستائين انداز حڪمراني ۾ معياري تبديلي نه ايندي، تيستائين تعليم جي غير معياري هجڻ سوڌو ٻيا مسئلا حل نٿا ٿي سگهن ۽ اها تبديلي عوام آڻي سگهي ٿو، پر ڪجهه دوست چون ٿا ته جيستائين تعليم نه سڌرندي، تيستائين عوام تبديلي لاءِ تيار نه ٿيندو. ٻين لفظن ۾ اهي دوست اهو سمجهن ٿا ته نه حڪومتون تعليم ڏانهن رويو مٽائينديون، نه ئي عوام ۾ تبديلي جو شعور ايندو، تنهن ڪري ماٺ ڪري ويٺا هجو، ڇاڪاڻ ته ڪجهه نه ٿيندو!! تعليم کي تبديلي سان مشروط ڪندڙ اهڙي ئي هڪ صاحب کي ميرپورخاص ۾ ڪچهري دوران چيم ته 13 کان 14 لک ووٽرز اگر تبديلي لاءِ ووٽ ڏين ته سندن مطلب جي حڪومت اچي سگهي ٿي ته ڇا سنڌ جي چار ڪروڙ ماڻهن مان 13 کان 14 لک ماڻهو به پڙهيل لکيل ناهن!!؟

هي مضمون لکڻ مهل اهو خيال به ذهن جي ڪنهن ڪنڊ ۾ اچي پيو ته مٿي جيڪو لکي آيو آهيان يا جيڪو 15 سالن کان لکان پيو، اهو ڇو پيو لکان؟ 15 سالن کان تبديلي، سياسي ڪلچر جي تبديلي، سماج ۾ معياري تبديلي، حڪمراني جي انداز ۾ تبديلي، عوام جي سوچڻ جي انداز ۾ تبديلي، غرض ته هڪڙي ئي ڳالهه تي بار بار ڇو لکان ٿو؟ ڇو نه آئون به ٻين صحافين يا مضمون نگارن جيان صرف اقتداري سياست جي اٿل پٿل، حڪومتن جي سطحي قسم جي تعريف يا مٿن تنقيد، سنڌ جي انيڪ مسئلن جو ذڪر ۽ ان تي ماتم ڪرڻ وغيره کي پنهنجي مضمونن جو محور رکان؟ سمجهه ۾ نٿو اچي ته لکڻ شروع ڪريان ٿو، اقتداري سياست بابت پر ڳالهه وري اچي بيهي ٿي ته سنڌ جي صحت تي ان جا ڪهڙا اثر پوندا؟ مصر ۽ تيونس جي حالتن تي لکندي لکندي از خود سنڌ جي سماج جو ذڪر نڪريو اچي ۽ منهنجي اکين ۾ هڪ تبديل ٿيل سنڌ جو خواب تريو اچي ۽ آئون ن-م راشد جي انهن سٽن جيان

جيان هوڪا ڏيڻ شروع ڪريان ٿو، جنهن تي ڪٿان ٽوڪ ٻڌان ٿو ته ”هي ديواني جو خواب آهي“ ته وري ڪير چوي ٿو ته ”هي خواب مفت ۾ ڇو پيو ڏي، ضرور هي خواب جعلي هوندو“. ته ڪٿان سرٻاٽ اچي ٿو، ”مفت ۾ خواب ڏيندڙ جو ضرور ڪو پنهنجو مفاد هوندو“، ڪي جمود پسند ڊپ وچان چون ٿا ته ”ترسو، تڪڙ نه ڪجو، هي خواب متان حقيقت نه ٿي وڃي“ ۽ ڪي ماڻهو ته ڳڻتي ۾ سوچين ٿا ته ”اگر هي خواب ساڀيان ٿي ويو ته پوءِ ايندڙ نسلن تائين جمود برقرار رکڻ واري سندن خواب جو ڇا ٿيندو؟“ پر آئون انهن طنز ڀريل جملن، الزامن ۽ بهتانن جي پرواهه ڪرڻ کانسواءِ ان خواب سان جاڳندو رهان ٿو، ڇاڪاڻ ته مون کي هاڻ اهو خواب لکين سنڌ واسين جي اکين ۾ به نظر اچڻ لڳو آهي. اهڙو خواب جيڪو ننڊ ۾ نه، پر جنهن خواب سبب ننڊ نه اچي. چون ٿا ته ڪو هڪ ماڻهو مري سگهي ٿو، پر ان شخص جو خواب ڪڏهن به ناهي مرندو، پر جيڪر اهو خواب لکين، ڪروڙين ماڻهن جو هجي ته پوءِ اهڙي خواب کي ڪير ڪيئن ٿو ماري سگهي. احمد فراز چواڻي:

ملڪ ۾ ڊگهي عرصي کانپوءِ آدمشماري ڪرائڻ جو اعلان ڪيو ويو آهي، جنهن جو پهريون مرحلو اپريل ۾ شروع ٿيندو. پاڻ سڀ ڄاڻون ٿا ته سنڌ جي معاشي ۽ سياسي ڪيس جو وڏو بنياد آدمشماري آهي، تنهن ڪري ان ڳالهه کي يقيني بڻائجي ته هر سنڌي پنهنجي ۽ پنهنجي هر گهر واسي جي ڳڻپ ضرور ڪرائي ۽ ڳڻپ ڪندڙ عملو پوءِ انهن جو تعلق تعليم کاتي سان هجي يا روينيو يا ٻئي ڪنهن سان ان ڪم کي صرف رواجي سرڪاري ڪم جيان نه، پر قومي ڪم سمجهي ڪري ۽ ان سڄي ڪم جي مانيٽرنگ يا نگراني لاءِ سنڌ جي ڪجهه بزرگن ۽ نوجوانن تي ٻڌل ڪميٽي ٺاهي وڃي ۽ ان ڪميٽي کي وڌيڪ اثرائتو ڪرڻ لاءِ نه صرف سياسي توڙي سماجي پارٽين/تنظيمن جا ڪارڪن، ان ڪميٽي سان سهڪار ڪن، بلڪه ان ڪميٽي جي ٻانهن ٻيلي ٿيڻ لاءِ سڄي سنڌ مان رضاڪار اڳيان اچن، جيئن سنڌ جو ڪو گهر، ڪو فرد ڳڻپ کان رهجي نه وڃي. سرڪاري اعلان موجب آدمشماري جو پهريون مرحلو گهر شماري اپريل ۾ ٿيندو، پر آدمشماري آگسٽ ۽ سيپٽمبر جي مهينن ۾ ٿيندي. گذريل سال آگسٽ، سيپٽمبر جي مهينن ۾ ٻوڏ سبب لکين ماڻهو گهرن کان دربدر هئا ۽ هن سال اڃان تائين بندن کي ٺاهڻ ۽ مضبوط ڪرڻ وارو ڪم شروع ناهي ٿيو، سو خدا نه ڪري اگر هن سال به بندن جي نه هجڻ ۽ ڪمزور هجڻ سبب سنڌ ۾ وري ڪو انساني الميو پيدا ٿيو ته سنڌ واسي ان وٺ وٺان واري حالت ۾ جانيون بچائيندا يا آدمشماري ۾ ڳڻپ ڪرائيندا؟ سو ڇا 12 سالن جي عرصي کانپوءِ ٿيندڙ آدمشماري وري ٻوڏ جو سبب ڄاڻائي ملتوي ڪئي ويندي؟ ۽ اگر ملتوي نه ڪئي وئي ته ڇا سنڌ جي صحيح آدمشماري ممڪن ٿي سگهندي؟ هيءَ هڪ ڳنڀير صورتحال آهي، جنهن کي ڇڙوڇڙ ٿي منهن ڏيڻ بدران ڪنهن هڪ محور جي گرد ٿي منهن ڏيڻ جي ضرورت تمام گهڻي آهي، تنهن لاءِ سنڌ جي غير تڪراري پر ساڃاهه وند بزرگن ۽ نوجوانن تي ٻڌل هڪ ڪميٽي جوڙڻ جي صلاح رکان پيو، ان اميد سان ته ان جي پويان ڪي ٿيوريز ۽ سازشون ڳولهڻ بدران ڳالهه جي روح کي محسوس ڪيو ويندو، پر جيڪڏهن اها صلاح سمجهه ۾ نٿي اچي، تڏهن به آئون ان ڪري مايوس نه ٿيندس، جو آئون ان ڳالهه ۾ يقين رکان ٿو ته سنڌ جو گڏيل فهم پاڻ سنڌ جي اڳواڻي ڪندي ماڻهن کي ڪنهن هڪ محور جي گرد اڄ يا سڀاڻي ضرور آڻي بيهاريندو.

feedback_kawish@yahoo.com

The Kawish Group of Publication

B/2 Civil Line Hyderabad,Sindh Pakistan.

Phone:+92 (22) 2780026,2780027,2780525 Fax: +92 (22) 2780772, 2781167

Email: kawish12@gmail.com ---- thekawish_hyd@