سائين قاسمي جون ڳالهيون
ليکک: مفتي ڪليم الله ليغاري_ ڪراچي
حاضر ڪندڙ: طاهر سنڌي
حضرت سائين غلام مصطفى قاسمي رحه هڪ همه گير ۽ همه جهت شخصيت هئي، پاڻ علمي، تحقيقي ادبي دنيا جا عظيم انسان هئا، سڄي زندگي قرآن و حديث ۽ ولي اللهي فلسفي جي خدمت ۾ گذاريائون، سندس خدمات ۽ علمي ڪارناما اسسان جي علمي تحقيقي ادبي، قومي تاريخ جو سنهري يادگار باب آهن. هن علمي ۽ تحقيقي بادشاهه جي سادگي ۽ بي تڪلفي ۽ سهپ جهڙا گڻ اڄ تائين مون ڪنهن محدث، فقيهه، شيخ الاسلام ۾ نه ڏٺا آهن ۽ اهڙا ماڻهو ڌرتيءَ تي ڪڏهن ڪڏهن اڀرندا آهن ۽ اهڙن ئي ماڻهن لاءِ ڪنهن شاعر چيو آهي:
ہزاروں سال نرگس اپنی بے نوری بہ روتی ہے
بڑی مشکل سے ہوتا ہے چمن میں دیدہ ہر پیدا
قحط الرجال جي هن دور ۾ اهڙي عظيم الصفات ۽ جامع شخصيت جي لاڏاڻي سان علمي ۽ تحقيقي دنيا ۾ جيڪو خلا پيدا ٿيو ان کي پر ڪرڻ مستقبل قريب ۾ نا ممڪن آهي، سائين قاسمي رحه جن جي وفات خاص ڪري اسان سنڌ واسين لاءِ وڏو درد رکي ٿي ۽ هن درد جو اندازو حضرت سائين رح جي وفات جي درد ۾ چيل شعر مان ڪري سگهجي ٿو:
درد ما بر مرگ حضرت ڪمتراز يعقوب نيست
اوپسر گم ڪرده بود وما پدر گم ڪرده ايم
سائين قاسمي رحه جي مقام ۽ مرتيبي ۽ سندس ديني ۽ ملي خدمات جو صحيح تعين اهل علم ئي ڪري سگهن ٿا ته ڪهڙي پائي جا عالم هئا. مون جهڙي هٿين خالي جو سائين قاسمي رحه بابت لکڻ فقط اظهار عقيدت ئي ٿي سگهي ٿو. علامه قاسمي رحه وقت جا امام هئا. مشهور محدث ۽ ناقد مولانا عبدالرشيد نعماني رحه ڪراچي يونيورسٽي واري سائين قاسمي رحه کي امام سڏيو آهي. هڪ دفعي ڪراچي يونيورسٽي ۾ موصوف مولوي صاحب جو سبق ٻڌڻ لاءِ خدمت ۾ حاضر ٿيس، فرمايائون:
“آپ سندھ سے آئے ہیں۔ مون چيو جي حضرت پوءِ چيائونآپ کو سندھ کے کتب خانہ میں قلمی نسخہ جات کے بارے میں کچھ علم ہے۔ مون چيو کوئی خاص معلوم نہیں البتہ کنڈیارو، مظھر العلوم کھڈا میں کچھ قلمی نسخہ جات ہیں۔ فرمايائون سندھ میں بڑے بڑے محدث فقیہ گزرے عابد سندھی، حیات سندھی، آپ سندھ کے علماء پر کام کریں، سندھیوں کے امام مولانا غلام مصطفیٰ قاسمی ہیں۔ علماء سندھ پر بہت کام کیا ہے”۔
حضرت سائين سنڌ جي عالمن، فقيهن، محدثن جي خدمات ۽ سندن تعارف جو وڏو باب قائم ڪيو آهي ايندڙ نسلن لاءِ راهون کوليو آهن، حضرت سائين جن جي ذات، اڪابر بزرگن لاءِ دفاعي سد سڪندري هئي، مجال هئي جو اڳيان ڪو بزرگن عالمن لاءِ ڪو حرف ڪڇي. 1995 ع ۾ دوري حديث واري سال اسان جي دوست ۽ سائين قاسمي رحه جي شاگرد مولوي مجيب الرحمان قطبي نوشهروفيروز واري ٻڌايو ته هڪ دفعي سبق جي دوران سائين قاسمي رحه واقعو ٻڌايو ته مولانا بدرالعالم ميرٺي مولانا انور شاهه ڪشميري رحه جو خاص ۽ سينيئر شاگرد هو. مولانا محمد يوسف بنوري رحه سندس تمام گهڻو ادب ڪندا هئا. ادب وچان پٺيان جگڪي هلندا هئا، هڪ مجلس ۾ مولانا بدر عالم ميرٺي ۽ ٻيا ڪيترا عالم ويٺا هئا، اتي مولانا ميرٺي عبيدالله سنڌي رحه متعلق ڪجهه اکر چوڻ لڳو. آءٌ به اتي ويٺو هيس. مون چيو مولانا! اوهان کي حق نه ٿو پهچي جو سنڌي رحه بابت لب ڪشائي ڪريو توهان جو استاد مولانا انور شاهه، مولانا عبيدالله سنڌي جا حيثيت جا نه آهيو، جيڪڏهن اوهان کي واقعي مولانا رحه تي ڪو اعتراض آهي ته ٻڌايو آءٌ ان جو جواب ڏيان ٿو؟ مولانا ميرٺي ماٺ ڪري ڳالهه کڻي ٺپي.
چئلينج، جرئت ۽ اڪابر اسلام کان نفرت ۽ دوري جو ٻج نئين نسل ۾ پوکيو ٿو وڃي، جرئت جي جاءِ مصلحت ۽ رواداري ولاري آهي، اڪابر جي دفاع جي قوت ڪمزور ٿي چڪي آهي ۽ اڳئين دور ۾ اڪابر جي عمل ۽ ڪردار کي دليل سند طور پيش ڪيو ويندو هو. توڻيجو عمل ۽ ڪردار ڪيڏو به ڪچو ۽ ڪمزور ڇو نه هجي ۽ هاڻي مضبوط ڪردار پاڪ باز هستين تي تبرا ڪرڻ فيشن ٿي پيو آهي ۽ هي نام نهاد (زهر قاتل) فيشن جو سلسلو نه صرف عام انسان ۽ صاحب ڪردار هستين تائين محدود آهي بلڪ پاڪ باز اصحاب سڳورا انبياء معصومين تائين وڳڃي پهتو آهي جن پاڪن کان ڳيترن انسانن کي پاڪي نصيب ٿي، اهڙن جي پاڪيزو زندگي کي ناپاڪ زبانن سان مجروح ڪرڻ ڪٿان جو انصاف آهي، بهر حال ديني ۽ دنياوي ترقي، قومي تشخص ۽ تاريخي وابستگي جي زندهه رهڻ جو هڪ اهم سبب ماضي (اڪابر اسلاف) سان ربط آهي ۽ جنهن قوم پنهنجي قومي،ملي تشخص وڃايو آهي ۽ غير ترقي يافته رهي آهي ۽ اسلام اسان کي اڪابرين جي زندگي سان جوڙيو آهي ۽ انهن جي پيروي جي پابندي کي لازمي قرار ڏنو آهي، انبياءَ ڪرام بابت آهي فبهدى هم اقتده ۽ صحابه ڪرام لاءِ آهي آمنوا ڪما آمن الناس يعني اوهان ايئن ايمان آڻيو جيئن هنن ماڻهن (اصحابن) ايمان آندو آهي ۽ هن سبق کي پنج وقت نماز جي هر رڪعت ۾ دهرايو ويو آهي اهدنا الصراط المستقيم صراط الذين انعمت عليهم غير المغضوب عليهم ولا الضالين. اسان کي سڌو رستو ڏيکار! انهن جو رستو جن تي تو فضل ڪيو ۽ جن تي نه ته تنهنجي ڪاوڙ ٿيل آهي ۽ نه انهن کان رستو گم ٿي ويو آهي. بهر حال اڪابر وسارڻ جا نه بلڪ ياد ڪرڻ، ياد رکڻ جا آهن، سائين قاسمي رحه 15 شوال 1424 هه 10 ڊسمبر 2003 ع تي اسان کان موڪلائي حظيرة القدس ۾ وڃي پهتو مگر سندس علمي ۽ عملي زندگي جا ورشن ڪارناما اسن وٽ موجود آهن، جن ۾ عقل وارن لاءِ وڏو فڪر ۽ پيغام سمايل آهي، اچو ته هن فرض جو احساس ڪريون، ڪو ٻارڻ ٻاريون ڪا جوت جلايون.
ليکک: مفتي ڪليم الله ليغاري_ ڪراچي
حاضر ڪندڙ: طاهر سنڌي
حضرت سائين غلام مصطفى قاسمي رحه هڪ همه گير ۽ همه جهت شخصيت هئي، پاڻ علمي، تحقيقي ادبي دنيا جا عظيم انسان هئا، سڄي زندگي قرآن و حديث ۽ ولي اللهي فلسفي جي خدمت ۾ گذاريائون، سندس خدمات ۽ علمي ڪارناما اسسان جي علمي تحقيقي ادبي، قومي تاريخ جو سنهري يادگار باب آهن. هن علمي ۽ تحقيقي بادشاهه جي سادگي ۽ بي تڪلفي ۽ سهپ جهڙا گڻ اڄ تائين مون ڪنهن محدث، فقيهه، شيخ الاسلام ۾ نه ڏٺا آهن ۽ اهڙا ماڻهو ڌرتيءَ تي ڪڏهن ڪڏهن اڀرندا آهن ۽ اهڙن ئي ماڻهن لاءِ ڪنهن شاعر چيو آهي:
ہزاروں سال نرگس اپنی بے نوری بہ روتی ہے
بڑی مشکل سے ہوتا ہے چمن میں دیدہ ہر پیدا
قحط الرجال جي هن دور ۾ اهڙي عظيم الصفات ۽ جامع شخصيت جي لاڏاڻي سان علمي ۽ تحقيقي دنيا ۾ جيڪو خلا پيدا ٿيو ان کي پر ڪرڻ مستقبل قريب ۾ نا ممڪن آهي، سائين قاسمي رحه جن جي وفات خاص ڪري اسان سنڌ واسين لاءِ وڏو درد رکي ٿي ۽ هن درد جو اندازو حضرت سائين رح جي وفات جي درد ۾ چيل شعر مان ڪري سگهجي ٿو:
درد ما بر مرگ حضرت ڪمتراز يعقوب نيست
اوپسر گم ڪرده بود وما پدر گم ڪرده ايم
سائين قاسمي رحه جي مقام ۽ مرتيبي ۽ سندس ديني ۽ ملي خدمات جو صحيح تعين اهل علم ئي ڪري سگهن ٿا ته ڪهڙي پائي جا عالم هئا. مون جهڙي هٿين خالي جو سائين قاسمي رحه بابت لکڻ فقط اظهار عقيدت ئي ٿي سگهي ٿو. علامه قاسمي رحه وقت جا امام هئا. مشهور محدث ۽ ناقد مولانا عبدالرشيد نعماني رحه ڪراچي يونيورسٽي واري سائين قاسمي رحه کي امام سڏيو آهي. هڪ دفعي ڪراچي يونيورسٽي ۾ موصوف مولوي صاحب جو سبق ٻڌڻ لاءِ خدمت ۾ حاضر ٿيس، فرمايائون:
“آپ سندھ سے آئے ہیں۔ مون چيو جي حضرت پوءِ چيائونآپ کو سندھ کے کتب خانہ میں قلمی نسخہ جات کے بارے میں کچھ علم ہے۔ مون چيو کوئی خاص معلوم نہیں البتہ کنڈیارو، مظھر العلوم کھڈا میں کچھ قلمی نسخہ جات ہیں۔ فرمايائون سندھ میں بڑے بڑے محدث فقیہ گزرے عابد سندھی، حیات سندھی، آپ سندھ کے علماء پر کام کریں، سندھیوں کے امام مولانا غلام مصطفیٰ قاسمی ہیں۔ علماء سندھ پر بہت کام کیا ہے”۔
حضرت سائين سنڌ جي عالمن، فقيهن، محدثن جي خدمات ۽ سندن تعارف جو وڏو باب قائم ڪيو آهي ايندڙ نسلن لاءِ راهون کوليو آهن، حضرت سائين جن جي ذات، اڪابر بزرگن لاءِ دفاعي سد سڪندري هئي، مجال هئي جو اڳيان ڪو بزرگن عالمن لاءِ ڪو حرف ڪڇي. 1995 ع ۾ دوري حديث واري سال اسان جي دوست ۽ سائين قاسمي رحه جي شاگرد مولوي مجيب الرحمان قطبي نوشهروفيروز واري ٻڌايو ته هڪ دفعي سبق جي دوران سائين قاسمي رحه واقعو ٻڌايو ته مولانا بدرالعالم ميرٺي مولانا انور شاهه ڪشميري رحه جو خاص ۽ سينيئر شاگرد هو. مولانا محمد يوسف بنوري رحه سندس تمام گهڻو ادب ڪندا هئا. ادب وچان پٺيان جگڪي هلندا هئا، هڪ مجلس ۾ مولانا بدر عالم ميرٺي ۽ ٻيا ڪيترا عالم ويٺا هئا، اتي مولانا ميرٺي عبيدالله سنڌي رحه متعلق ڪجهه اکر چوڻ لڳو. آءٌ به اتي ويٺو هيس. مون چيو مولانا! اوهان کي حق نه ٿو پهچي جو سنڌي رحه بابت لب ڪشائي ڪريو توهان جو استاد مولانا انور شاهه، مولانا عبيدالله سنڌي جا حيثيت جا نه آهيو، جيڪڏهن اوهان کي واقعي مولانا رحه تي ڪو اعتراض آهي ته ٻڌايو آءٌ ان جو جواب ڏيان ٿو؟ مولانا ميرٺي ماٺ ڪري ڳالهه کڻي ٺپي.
چئلينج، جرئت ۽ اڪابر اسلام کان نفرت ۽ دوري جو ٻج نئين نسل ۾ پوکيو ٿو وڃي، جرئت جي جاءِ مصلحت ۽ رواداري ولاري آهي، اڪابر جي دفاع جي قوت ڪمزور ٿي چڪي آهي ۽ اڳئين دور ۾ اڪابر جي عمل ۽ ڪردار کي دليل سند طور پيش ڪيو ويندو هو. توڻيجو عمل ۽ ڪردار ڪيڏو به ڪچو ۽ ڪمزور ڇو نه هجي ۽ هاڻي مضبوط ڪردار پاڪ باز هستين تي تبرا ڪرڻ فيشن ٿي پيو آهي ۽ هي نام نهاد (زهر قاتل) فيشن جو سلسلو نه صرف عام انسان ۽ صاحب ڪردار هستين تائين محدود آهي بلڪ پاڪ باز اصحاب سڳورا انبياء معصومين تائين وڳڃي پهتو آهي جن پاڪن کان ڳيترن انسانن کي پاڪي نصيب ٿي، اهڙن جي پاڪيزو زندگي کي ناپاڪ زبانن سان مجروح ڪرڻ ڪٿان جو انصاف آهي، بهر حال ديني ۽ دنياوي ترقي، قومي تشخص ۽ تاريخي وابستگي جي زندهه رهڻ جو هڪ اهم سبب ماضي (اڪابر اسلاف) سان ربط آهي ۽ جنهن قوم پنهنجي قومي،ملي تشخص وڃايو آهي ۽ غير ترقي يافته رهي آهي ۽ اسلام اسان کي اڪابرين جي زندگي سان جوڙيو آهي ۽ انهن جي پيروي جي پابندي کي لازمي قرار ڏنو آهي، انبياءَ ڪرام بابت آهي فبهدى هم اقتده ۽ صحابه ڪرام لاءِ آهي آمنوا ڪما آمن الناس يعني اوهان ايئن ايمان آڻيو جيئن هنن ماڻهن (اصحابن) ايمان آندو آهي ۽ هن سبق کي پنج وقت نماز جي هر رڪعت ۾ دهرايو ويو آهي اهدنا الصراط المستقيم صراط الذين انعمت عليهم غير المغضوب عليهم ولا الضالين. اسان کي سڌو رستو ڏيکار! انهن جو رستو جن تي تو فضل ڪيو ۽ جن تي نه ته تنهنجي ڪاوڙ ٿيل آهي ۽ نه انهن کان رستو گم ٿي ويو آهي. بهر حال اڪابر وسارڻ جا نه بلڪ ياد ڪرڻ، ياد رکڻ جا آهن، سائين قاسمي رحه 15 شوال 1424 هه 10 ڊسمبر 2003 ع تي اسان کان موڪلائي حظيرة القدس ۾ وڃي پهتو مگر سندس علمي ۽ عملي زندگي جا ورشن ڪارناما اسن وٽ موجود آهن، جن ۾ عقل وارن لاءِ وڏو فڪر ۽ پيغام سمايل آهي، اچو ته هن فرض جو احساس ڪريون، ڪو ٻارڻ ٻاريون ڪا جوت جلايون.
No comments:
Post a Comment