سنڌ جو بمبئي سان الحاق تي تقابلي جائزو. شفيق جوکيو.
ڇٻلاڻي، ايڇ. ايل: پروفيسر ايڇ. ايل. ڇٻلاڻيءَ جو پورو نالو حشمتراءِ هو. سندس جنم 1889ع ڌاري ڪراچيءَ ۾ ٿيو. هيءُ ننڍي هوندي کان ئي نهايت ذهين ۽ هوشيار هو. کيس پڙهڻ دوران مڊل اسڪول اسڪالرشپ، هاءِ اسڪول اسڪالرشپ ۽ سنڌ اسڪالرشپ حاصل ٿي. ڪاليج جي امتحان ۾ سڄي يـونيـورسـٽـيءَ ۾ پـهـريــون نمبـر آيـو. بي. اي فـزڪس ۽ ايم. اي تاريخ ۽ اقتصاديات جي مضمون ۾ ڪيائين. ايـم. اي ۾ سـڄـي يـونـيـورسـٽـيءَ ۾ پهريون نمبر اچڻ تي ’تلنگ گولڊ‘ ميڊل حاصل ڪيائين. ڇٻلاڻي بي. بي. ڪاليج مظفرپور (بهار) ڊي. اي. وي ڪاليج لاهور، جسونت ڪاليج جوڌپور، بنارس هندو يونيورسٽي ۽ بمبئي جي ايلفنسٽن ڪاليج ۾ پروفيسر طور پنهنجا فرض نڀايا. ڪجهه وقت ڏيارام گدومل نيشنل ڪاليج حيدرآباد جو به پرنسپال رهيو، بعد ۾ دهلي يونيورسٽيءَ جي اڪنامڪس شعبي ۾ پروفيسر ٿيو. اقتصاديات ۾ مهارت حاصل ڪيائين. 1929ع ۾ هند سرڪار کيس بئنڪنگ انڪوائري ڪميٽيءَ جو ميمبر چونڊيو. جڏهن سنڌ جي پرڳڻي کي بمبئيءَ کان ڌار ڪرڻ جو سوال اٿيو ته هن انهيءَ رٿ جي سخت مخالفت ڪئي. سنڌ ۾ ڪيترن هنڌن تي تقريرون ڪري ان رٿ جي مخالفت ڪيائين. ان دوران انگريزيءَ ۾ هڪ ڪتاب به ڇپائي پڌرو ڪيائين، جنهن ۾ سرڪار جي ڇپايل رپورٽن وغيره مان انگ اکر ڏئي اهو ثابت ڪيائين ته 1847ع کان وٺي جيئن سنڌ جو پرڳڻو بمبئيءَ کاتي سان لاڳو ٿيو آهي، تيئن هر سال بمبئي سرڪار کي ڪيترو گهاٽو پيو آهي. هينئر سنڌ بمبئيءَ کان ڌار ٿيندي ته سنڌ جي مالي حالت اهڙي نه آهي، جو سنڌ پنهنجو خرچ پاڻ پورو ڪري سگهي، جنهن بعد ڪيترائي ٽيڪس پوندا، جن جو وڏو حصو هندن کي ڀرڻو پوندو. سندس ان ڪتاب ڇپجڻ سان ايڇ. ايل. ڇٻلاڻيءَ جي شهرت ۾ ڪافي اضافو ٿيو، جنهن بعد لنڊن ۾ گول ميز ڪانفرنس دوران جڏهن سنڌ کي بمبئيءَ کان ڌار ڪرڻ جو فيصلو ٿيڻو هو ته سرڪار کيس ان ڪانفرنس لاءِ منتخب ڪيو، پر هن جي دليلن کي اهميت نه ڏنائون. ڪانفرنس ۾ سنڌ کي بمبئيءَ کان ڌار ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ويو. ڪانفرنس ۾ جيڪا کوٽ پروفيسر ڇٻلاڻيءَ ظاهر ڪئي هئي، سا هند سرڪار سنڌ کي ڏيڻي ڪئي.
پروفيسر ڇٻلاڻيءَ هندستان جي ڪرنسيءَ، بئنڪن ۽ هندستان جي اقتصادي مسئلن بابت ڪيترا ڪتاب انگريزيءَ ۾ لکيا. هندستان جي انتظام، ملڪي جوڙجڪ، تاريخ '>انگلنڊ جي تاريخ (ٻن ڀاڱن ۾) سميت ٻين ڪيترن اهم موضوعن تي سندس ڪتاب شايع ٿيل آهن. هن پنهنجي ڀاءُ منگهارام ڇـٻـلاڻـيءَ سـان گـڏ ڪـراچـيءَ ۾ ماڊل هاءِ اسڪول به قائم ڪيو هو، جيڪو هاڻي سندس نالي پٺيان سڏجي پيو. ڪراچيءَ جو هڪ ميونسپل اسڪول سندس نالي سان قائم ڪيو ويو آهي. ڪراچيءَ جي بندر روڊ واري خدا آبادي عامل پنچائت جي ٺهرايل اسپتال تي به سندس نالو آهي. ايڇ. ايل. ڇٻلاڻيءَ 1934ع ڌاري وفات ڪئي.
https://
==========================
سر زمين سنڌ.مولانا سيد حسين احمد مدني رح
علامه مولانا سيد حسين احمد مدني جو هي مضمون سنڌ جي 1936ع ۾ بمبئي کان آزاديءَ جي موقعي تي نڪتل الوحيد 15 جون، 1936 جي سنڌ آزاد نمبر لاء لکيل آهي. ماهانه الصادق، کڏي، ڪراچيء سنڌ جي ٿورن سان هتي پيش ٿا ڪريون_جوکيو شفيق احمد
[نوٽ:- هي مضمون الحاج علامه مولانا سيد حسين احمد مدني شيخ الحديث (پروفيسر) دار العلوم [يونيورسٽي دار العلوم آف ديوبند، انڊيا. هن سال سفر حج لاء جي روانگي وقت '' سنڌ جي بمبئي کان جدا(ڌار) ٿيڻ جي موقعي تي) جهاز م لکي جزيره قمران کان اسان ڏانهن موڪليو هو. جنهن جو ترجمون نهايت شڪرِيه سان ناظرين جي خدمت ۾ پيش ڪيو وڃي ٿيو.ايڊيٽر الوحيد] الصادق ڪراچي، جنوري، فبروري، 2009ع.
سنڌ صوبه (وطن) جي سرزمين کي هندوستان ۽ ان جي ملڪن ۾ نه فقط ڪنهن ويجهي زماني کان بلڪ شروع کان وٺي هڪ امتيازي شان حاصل آهي.
جن صاحبن عهد عتيق (بائيبل) جي ورق گرداني ڪئي هوندي اهي بخوبي ڄاڻڻ ٿا ته سنڌ سيدنا نوح عليه السلام جي اولاد مان ٻن ڀائرن جا نالا اهن جي هن سر زمين ۾ آباد ٿيا هئا ۽ پوءِ انهن جي نالي سان اها سرزمين مشهور ٿي.
تواريخ ڏيکاري ٿي ته اسلام جي شروع زماني محمد بن قاسم مرحوم جي ذريعه ئي اسلام جو جهنڊو هن سر زمين تي بلند ٿيو ۽ اها گهڻي عرصي تائين اسلام جي حدن ۾ داخلا رهي.(1) سيد حسين احمد مدني هندي
جيڪو (1 ) هڪ نمبر حاشيه آهي ان جي تشريح تصريح وضاحت ڪندي استادي محترمي حافظ محمد اسمٰعيل کڏي وارن رح جن مضمون (سنڌ جو ماضي حال) ( جي تحقيق مطابق سنڌ ۾ اسلام محمد بن قاسم جي اچڻ کان اڳ متعارف ٿي چڪو هو_جوکيو شفيق احمد
هن ملڪ جا رهاڪو سلطان محمود غزنويءَ جي زماني تائين اسلام کان پوري طرح فيضياب ٿي چڪا هيا. هوڏانهن ان وقت ۾ هندوستان جي ٻين ملڪن ۾ تاريڪي اونداهي گمراهي هئي.
غالباَ اهي ئي سبب آهن جو هن ملڪ جا غير مسلم رهاڪو به اسلامي تهذيب رسم رواج وغيره جا ايتري قدر پابند ۽ دلداه آهن جو هندوستان جي ٻين ملڪن ۾ ان جو اڌ يا چوٿون حصو به نه آهي.
هن ملڪ سرزمين ۽ پيداوار به قديم اسلامي ملڪن سان جيتري قدر مناسبت رکي ٿي، ٻيا صوبه ان کان محروم آهن. هن ملڪ جي اکرن لکڻ جو نمونو، زبان ۽ رهڻ جو نمونو جيتري قدر عربيت ۽ اسلامي تهذيب ۽ تمدن سان مناسبت رکي ٿو سا ڳالهه ٻين صوبن کي نصيب ناهي.
اسلامي حڪومت جي زماني ۾ هيءُ صوبه به علم ۽ عالمن جو مرڪز هو. ڪپتان الگزينڊر هئملٽن جي بيان موجب ان جي فقط هڪ شهر ٺٽه ۾ مختلف علمن ۽ فنن جا 400 ڪاليج هئا. ان مان اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته اسڪولن ۽ پرائمري مڪتبن وغيره جا تعليم ذريعا ان جي شهر ۽ ڳوٺڻ ۾ ڪيتري قدر ته ڪثرت سان هوندا ۽ ان زماني ۾ ڪيتري قدر نه وڏي ۽ وسيع پيماني تي علم جي اشاعت ٿيندي هوندي؟
هن سرزمين اهڙا عظيم عالم انسان پيدا ڪيا جن جي علميت ڪماليت جي فضيلت نه صرف انهن جي وطنين يا سنڌ جي آس پاس وارن ملڪن تسليم ڪئي بلڪه ان جا شاگرد ۽ فيض وٺڻ وارا سڀني اسلامي ملڪن ۾ پکڙيل هئا ۽ اسلامي دنيا سندن تصنيفات مان فيض حاصل ڪيو.
شيخ مخدوم رحمة سنڌي (درٻيلي تعلقه ڪنڊيارو،سنڌ)، ابن همام جو محقق شاگرد شيخ ابو الحسن (مخدوم محمد بن عبد الهادي سنڌي ڪبير) شيخ ابو الحسن سنڌي صغير، شيخ محمد عابد سنڌي (سيوهاڻي) ۽ علامه (مخدوم ) محمد هاشم ٺٽوي سنڌي وغيره جهڙا اڪبار ۽ محقق رحمهم الله تعالي خاص طرح قابل ذڪر آهن، جن جا عمدا ۽ گهڻا تصنيف ٿيل ڪتاب دنيا ۾ مشهور آهن.
هن سرزمين سنڌ ۾ صحابه ڪرام ۽ تابعين عظام جا مقبرا ۽ مزار موجود آهن جي جي زيارت جو فيض اڄ تائين سڄي دنيا حاصل ڪندي رهي آهي.
بهرحال جاگرافي خواه تواريخي، تمدني يا معاشرتي، مذهبي يا دنياوي تجارتي يا زراعتي وغيره وغيره حيثيت سان سنڌ صوبه ان ڳالهه جو حقدار هو ته ان کي الڳ ڪيو وڃي ۽ عظيم الشان امتياز عطا ڪيو وڃي مگر بي انصافي هميشه ان تي ظلم ڪندي رهي بجاء هن جي جو سنڌ کي هندوستان جي ٻين صوبن جي برابر ڪيو وڃي، هميشه هن جي حيثيت گهٽائڻ لاء ڪوششون ٿينديون رهيون. هن جي پکيڙ کي گهٽايو ويو. سندس هنرن کي ماريو ويو. محتاج به ڪنهن جو بڻايو ويو؟ صوبه بمبئي جو ، جنهن سان سنڌ کي ڪنهن به قسم جي مناسبت ۽ تعلق ڪونه هو. جڏهن به سنڌ جدائي (ڌار ٿيڻ) لاء آواز بلند ڪيو ٿي تڏهن هي جواب آيو ٿي ته سنڌ پنهنجي خرچ کي برداشت ڪري نه سگهندي تنهن ڪري صوبه بمبئي سان چنبڙي رهڻ کان سواء هنجي جي بقاء ۽ جياپي جو ٻيو ڪوبه رستو ڪونه آهي.
سن 1931ع ۾ سنڌ جي آدم شماري ۽ آبادي 3887074 ڏيکاريل آهي جنهن ۾ في صد 75 يعني 2810797 مسلمان ڏيکاريل آهي يعني سنڌي مسلم) ڏيکاريل آهن، مگر تواريخ شاهد آهي ته اورنگزيب مرحوم جي زمانه ۾ فقط ٺٺه شهر ۽ آس پاس جي آدم شماري مٿين انگن جي لڳ ڀڳ هئي.
نوٽ :-انگريزن جا غلام غدار ٿا چون ته انگريز وڏو عادل هو! اهو هيو انگريز عادل جو سنڌ جي آدم شماريءَ بابت ڪوڙا انگ اکر ڏيکاري سنڌ سان عدل ڪري ويو؟ جوکيو شفيق احمد
سنڌ ندو واپار جو هڪ وڏو مرڪز هو جنهن جي ذريعي نه فقط هندوستان اندر واپار قائم هو پر هندوستان کان ٻاهر ايراني نار،عراق، نجدم عمان، يمن، حجاز، مصر۽ سوڊان تائين وڏي پيماني تي واپاري ڪم چالو هو.
هن ڪريل حالت ۾ به سنڌ پنهنجي اُپَتِ ۾ هڪ جدا حيثيت رکي ٿي. رياست گواليار اگرچه مردم شماريءَ ۾ سنڌ کان وڌيڪ آهي جيئن ته 40 چاليهه لک آدم شماري آهي مگر آمدني فقط ٻه ڪروڙ ٻه لک اٿس. اهڙي طرح ٽرانڪو رياست جي آبادي سنڌ جي برابر آهي پر هن جي اپت فقط هڪ ڪروڙ چاليهه لک چئي وڃي ٿي. هوڏانهن سنڌ جي ٻن ڪروڙن کان وڌيڪ آمدنيءَ کان وڌيڪ آهي.
اخبار المدينه بجنور 25 آگسٽ، 1931ع ۾ سنڌ بابت لکيو هو ته ڊسمبر، 1917ع ۾ سر غلام حسين هدايت الله جي سرڪردگيءَ ۾ هڪ وفد مسٽر مانٽيگو وزير تعليم هند جي خدمت ۾ سنڌ جي جدائي لاء درخواست کڻي ويو جنهن ۾ آمدني خرچ کان وڌيڪ ڏيکاريل هئي. حڪومت بمبئي ۽ ان جي ڄاڻن به نهايت غور سان ويچار سان جانچيو ته، ٺيڪ نظر آين، جنهن کان پوءِ مسٽر مانٽيگو وزير هند پنهنجي ڊائريءَ ۾ لکيو ته سنڌ بمبئيءَ کي انهيءَ رقم کان وڌيڪ ڏئي ٿي جا بمبئي کان وٺي ٿي.
ان کان پوءِ سنڌ وارن متفقه طور هل چل هلائي ۽ مسلمانن کان هندو ان سوال ۾ اڳرا هئا.
هنن جو چوڻ هو ته جڏهن اسان بمبئيءَ کي وڌيڪ رقم ڏيون ۽ گهٽ رقمون وصول ڪريون ٿا ته پوء اسان کي بمبئيءَ کان جدا ڇونه ٿو ڪيو وڃي ؟ انهيءَ بنا تي سال 1922ع ۾ پارسين، هندن مسلمانن جي وفد گورنر بمبئيءَ سان ملاقات ڪئي ۽ پهريون دفعي ئي انهيءَ وفد کي هيءَ حيرت انگيز خبر ٻڌائي وئي ته اوهان جو صوبه (سنڌ) خساري ۾ هلي رهيو آهي. جڏهن نقصان جي حقيقت بابت سوال ڪيو ويو، تڏهن جواب مليو ته 1922ع ۾ آمدني هڪ ڪروڙ 95 پنجانوي لک هئي، خرچ ٻه ڪروڙ 9 نو لک ٿيو آهي.
جانچ سان معلوم ٿيو ته، 1918ع ۾ سنڌ وارن سنڌ جدائي لاءِ هلچل ڏسي بمبئي حڪومت سنڌ تي وڌيڪ خرچ ڪرڻ شروع ڪيو جيئن ته ، 1922ع ۾ اٽڪلَ 15 لکَ سرڪن تي خرچ ڪيائين. فوج جي توب خاني لاءِ هڪ ميدان خريد ڪيو ويو جتي بارڪون به اڏيون ويون، جنهن ڪري 30 لک روپيه خرچ جنهن ڪري 30 لکَ روپيه خرچ ٿي ويا. ان سان گڏ چيف ڪورٽ ۽ واهن جي کوٽائيءَ تي به ڪيترائي لک خرچ ڪيو ويو، جنهن ڪري هڪ اپت واري صوبه سنڌ کي کوٽ هيٺ آندو ويو.وڌيڪ حيرت هي آهي ته بمبئي گورنمينٽ پنهنجي 16 ڪروڙ بجيٽ ۾ سنڌ لاءِ فقط ٻه ڪروڙ رکندي ۽ هوڏانهن سنڌ مان وصول وري 4 چَئِن ڪروڙن جي لڳ ڀڳ ڪندي.
مطلب ته ان قسم بي انصافيءَ جي ڪري سنڌ هميشه پيڙبي رهي آهي.
خاص طرح بمبئي کي ڪراچي بندر سان جيڪا رقابت آهي تنهن ڪراچيءَ کي تمام زبون حالي پهچائڻ جي ڪوشش ڪئي (وئي) ڇوته بمبئي کي هميشه هيءُ خطرو رهندو آيو ته جيڪڏهن ڪراچيءَ ۾ سامونڊي واپار جو هيڊ ڪوارٽر بڻجي ويو ته بمبئيءَ جي عظمت ۽ جاه و جلال کي ڌڪ لڳندو. تنهن ڪري بمبئيءَ ڪراچيءَ کي اڀرڻ ئي نه ٿي ڏنو.
اسان کي برداران وطن جي ذهنيت تي بيحد حيرت لڳندي آهي. جڏهن مٿين پڌري حقيقت هوندي جن جا هو پاڻ اقراري هئا سنڌ جدائي جي هن لاء مخالفت ڪندا رهيا ته جيڪڏهن صوبه سنڌ بمبئي کان جدا ٿي ويو ته پوءِ (سنڌي)مسلمانن جي اڪثريت ٿي ويندي ۽ پاڻ اقليت ۾ رهجي ويندا. بنگال ، پنجاب ۽ صوبه سرحد وانگي هي به سنڌي مسلمانن جو اڪثريت وارو صوبه ٿي پوندو.
افسوس ! (سنڌي) هندو ۽ عدالت جا خوگر ۽ تنگدلي ۽ تعصب کي ڇڏي حقيقي وطن پرستي جو ثبوت ڏين ها ته بيحد اطمينان سان سنڌ جي جدائي هلچل ڪاميابيءَ جي منزل کي پهچي ها.
جي ان هوندي به گورنمينٽ مسلمانن جي هن متفقه مطالبه ڏانهن توجهه ڪري سنڌ جدائي جو اعلان ڪيو جو سنڌ وارن لاء خصوصاَ ۽ٻين هندوستان جي صوبن لاءِ عمومي خوشيءَ خاطريءَ جو باعث ٿيو آهي. ڪهڙو نه چڱو ٿئي جو حڪومت سنڌ جي رهاڪن جي حقيقي ذميداريءَ کي خيال ۾ رکي هڪ جوابدار ۽ بهترين سرشتو قائم ڪري خود غرضيءَ ۽ يورپ نوازي کان هٿ روڪي سنڌ جي مفلس هارين نارين جي ڀلائيءَ لاءِ پورو انتظام رکي ۽ جنهن افلاس(بک) سمورو هندوستان ۽ خاص طرح سنڌ جا رهاڪو هلاڪت جي ڪناري پهچي رهيا آهن، تنهن کر دور ڪري سموري ملڪ جي آفرين جي حقدار ٿئي ها.
=========================
مدد خان جا گهوڙا ۽ انگريزن جي ريل!
انگريزن کان اڳ جيڪي فاتح سنڌ ۾ آيا انهن ۾ ۽ انگريزن ۾ ڪهڙو فرق آهي؟
ان بابت هڪ راء اها به آهي ته اڳين فاتحن سنڌ کي ڪا به ترقي ڪونه ڏياري رڳو سنڌ کي ڦري لٽي هليا ويا. جڏهن ته انگريزن سنڌ کي ترقي جو رستو ڏيکاريو . انگريزن سنڌ کي بندرگاه ڏنو. انگريزن سنڌ کي آبپاشي جو شاندار نظام ڏنو. انگريزن سنڌ کي ريلوي لائين ڏني . معيشت، سياست، تعليم،تهذيب، موهن جودڙو ڳولهي ڏيڻ، ٻولي جي الفابيٽ، هر قسم جو جديد سسٽم ۽ ٻيو گهڻو ڪجهه ڏنو. مطلب ته انگريزن سنڌ کي اهو سڀ ڪجهه ڏنو جيڪو هزارن سالن ۾ ڪو به فاتح نه ڏئي سگهيو.
آئون ذاتي طور اها سوچ رکان ٿو (۽ منهنجي خيال ۾ ته حقيقت پسنديءَ جي تقاضا به اها آهي) ته انگريزن سميت انهن فاتحن مان جنهن به سنڌ جي لاء ڪو چڱو ڪم ڪيو آهي ته ان کي تسليم ڪرڻ گهرجي. پر انگريزن ۽ ٻين فاتحن کي سنڌ جي حوالي سان ٻيٽ ڏيڻ ۾ آئون ڪڏهن ڪڏهن هن انداز سان به سوچي ڏسندو آهيان ته مونکي حيرت وٺي ويندي آهي:
1- انگريزن کان اڳ وارن فاتحن ۾ جيڪڏهن عربن کان ئي تجزيو شروع ڪريون ته عرب آيا، ڪجه عرصو سنڌ تي قابض رهيا جيڪو کڻي ويا اهو انهن کي ڦٻيو پر انهن جي باقيات سنڌ کي پنهنجو وطن تسليم ڪيو، سنڌي ٿي ويا. عربن جي باقيات، سيد ۽ قريشي هن وقت سنڌ ۾ قومي تحريڪ جا هيروز بڻجي چڪا آهن . ارغون ۽ ترخان ۽ پٺاڻ وغيره آيا سنڌ کي ڦري لٽي ويا اها ڦرلٽ انهن کي ڦڀي . انهن مان هڪڙا واپس هليا ويا ٻيا هتي رهي سنڌي ٿي ويا. سنڌ ۾ هن وقت ڪيتريون ئي ذاتيون انهن جي باقيات مان آهن. ڀٽائي صاحب جا وڏا به ڌارين جي حيثيت ۾ آيا پر ڀٽائي هن وقت سنڌ جو قومي شاعر بڻجي هڪ لازوال حيثيت اختيار ڪري ويو آهي.
2- انگريزن کان اڳ آيل فاتحن جي دور ۾ سنڌ انهن جي سياسي مرڪزن ۽ دارالحڪومتن جي هڪ حد تائين تابع رهي ۽ خود سنڌي حڪمران به ڪنهن نه ڪنهن ٻاهرين حڪمرانن کي ڏن ڀري سنڌ کي انهن کان بچائيندا رهيا پوء کڻي ايئن به هجي ته اهو ڪم به انهن سنڌ کي بچائڻ لاء نه پر پنهنجي ذاتي مفاد لاء ڪيو هجي.
3- انگريز جڏهن سنڌ تي قابض ٿيا ته انهن سنڌ کي مٿي ڄاڻايل ترقي جا سمورا رستا ڏيکاريا پر انگريزن سنڌ کي هندستان جو هڪ صوبو بلڪه هڪ صوبي جي ڪمشنري بڻائي بمبئي جي تابع بڻائي ڇڏيو. ۽ بعد ۾ بمبئي کان ڇڏائي دهلي جي تابع ڪري ڇڏيو.
4- انگريزن جي ٺاهيل جديد بندرگاه کان پوء هندستان جي ٻين علائقن مان واپاري طبقن سان تعلق رکندڙ ٻاهريان ماڻهون سنڌ ۾ ججھي تعداد ۾ آيا ۽ ساڳئي ملڪ جي شهري هجڻ جي حيثيت ۾ اچي سنڌ جي شهرن خاص طرح دارالحڪومت ۾ آباد ٿيا جتان سنڌ جي شهرن جي ڊيموگرافي تبديل ٿيڻ شروع ٿي.
5- انگريزن پاران بڻايل جديد بيراج سسٽم جي نتيجي ۾ پنجاب جا ماڻهو به ساڳئي ملڪ جي شهري هجڻ جي حيثيت ۾ اچي آباد ٿيا جنهن سان سنڌ جي ٻهراڙين جي ڊيموگرافي تبديل ٿيڻ شروع ٿي.
6- انگريزن جي ريل سڄي هندستان مان ميڙي چونڊي مسلمان ڀائرن کي هزارن ۽ لکن جي تعداد ۾ آڻي پهچائيندي رهي ۽ سنڌ جي ڊيموگرافي سالن جي حساب سان نه پر هفتن ڏينهن ۽ ڪلاڪن جي حساب سان تبديل ٿيڻ شروع ٿي
7- انگريزن کان سواء ڪو به فاتح سنڌ جي ڊيموگرافي تبديل نه ڪري سگهيو. مدد خان جي گهوڙن سنڌين جي جسمن کي چيٿاڙي انهن کي”گهوڙا ڙي گهوڙا“ جهڙيون ڪيهون ۽ ڪوڪون ڪرڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو پر سنڌ جي ڊيموگرافي تبديل ڪري نه سگهيا جڏهن ته ڪياماڙي بندر تي لنگر انداز ٿيندڙ جديد دور جا انگريزي جهاز ۽ ڪينٽ اسٽيشن تي ڪوڪ ڪري اچي اسٽاپ ڪندڙ انگريزن جي ريل دراصل سنڌين جي لاء صور اصرافيل بنجي آئي . هوڏانهن هزارن سالن جو سنڌوءَ جو آزاد وهڪرو ڪي مئل ٺور ڍڳا ته سنڌ ۾ گهلي ٿي آيو پر بيراجن سان بند ٻڌجڻ کان پوء روينيو ڊپارٽمنٽ جي ذريعي جيڪو سنڌ ۾ ” سيٽلرز“ جو سيلٽ ڄمڻ شروع ٿيوانهن سمورن انگريزي اقدامن جي نتيجي ۾ سنڌي ماڻهو سنڌ ۾ هاڻي ميزباني جي بندوبستن ۽ خرچن پکن کان آجا ٿي مهمان بڻجي مزا ماڻي رهيا آهن.
منهنجي لاء سنڌ جي سڄي تاريخ جي پرچي ۾ مشڪل ترين سوال اهو آهي ته انگريزي قلم جي جنهن نوڪ سان هڪ طرف سنڌي ٻولي جي الفابيٽ ٺهي ۽ ان جي سرڪاري حيثيت ۽ سنڌ ۾ ٻين ترقياتي اسڪيمن جا نوٽيفڪيشن جاري ٿيا ته ٻئي طرف سنڌ جي جديد غلامي جو نوٽيفڪيشن به ان ئي قلم سان ڪيئن جاري ٿيو جنهن جو ذڪر هن ننڍڙي خبر ۾ آهي؟
. جيڪڏهن اوهان مان ڪنهن کي ان جو جواب اچي ٿو ته مهرباني ڪري مونکي به سمجھائيندا.
No comments:
Post a Comment