.jpg)
مجاهد اعظم سنڌ امام مولانا محمد صادق کڏي وارن، ڪراچي،سنڌ جي وفات، 18 جون،1953 جي ڏيهاڙي جي نسبت سان_جوکيو شفيق احمد
صبح جو سلام : اڄوڪي ڏيهاڙي مورخه.18 جون،1953 تي سنڌ جي آزاديء جا هڪ اهم امام اڳواڻ سرواڻ مجاهد اعظم علامه مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارا، ڪراچي،سنڌ جن وفات ڪري ويا هئا، پاڻ سنڌ جي آزاديء جي عظيم تحريڪ ريشمي رومال جي بانين مان هيا ۽ امام انقلاب عبيد الله سنڌي ۽ مجاهد اعظم سنڌ/ مولانا محمد صادق ميمڻ عرف کڏي وارا هڪ سوني سڪي جا ٻه پاسا هيا. سندن بابت تفصيل لکي رهيو آهيان
ياد رهي ته ڪراچيءَ شهر م کڏي واري گوٺ جي باني مجاهد اعظم سنڌ علامه مولانا محمد صادق عرف مولانا کڏي وارن جا والد گرامي قدر علامه ٿيوسافسٽ / ٿيولاجين صوفي با صفا مجاهد مولانا عبد الله ميمڻ جن هيا جنهن ٺٺو-سنڌ جي مهاڻڻ سميجن جتن ميمڻن کي، ڳوٺ کڏي ڪراچيء ۾ وڏي جهجهي انگ ۾ آباد ڪرائي کڏي علم جو اڏو بڻايو، جيڪو اڄ ڪلهه بک بدحالي بيروزگاري فساد دهشت گردي جو شڪار آهي، ان ڪري جو اتي انگزيز جي ڇاڙن اييجنٽن حرامي فوجين بيت الله الحرام تي گولين هلائڻ وارن جو اولاد ميانوالي جهلم خوشاب چڪوال جا گنڊه چرس هيروئن آفيم جوا جا اڏا پيا هلائن، کڏي جي اصلي مقامي ماڻهن جو جيئڻ حرام آهي، اها انگريز جي باقيات جي مهرباني آهي
مولانا محمد صادق کڏي وارا، ڪراچي، سنڌ جو مشهور عالم دين ٿي گذريو آهي جيڪو مولانا عبد الله کڏي ڪراچيء واري ڳوٺ جو بانيءَ جي جو ٻيو نمبر فرزند هيو. سندن ولادت با سعادت 25 محرم 1291هه مطابق 18 مارچ،1874 ع ۾ ٿي پاڻ ابتدائي تعليم پنهنجي والد مولانا عبد الله ميمڻ کڏي واري کان حاصل ڪيائون، وڌيڪ تعليم لاء هندوستان اسهيا، جتان واپس اچي مدرسه مظهر العلوم ، کڏي ڪراچي ،سنڌ ۾ پڙهائڻ شروع ڪيائون. پنهنجي والد مولانا عبد الله ميمڻ رح جي وفات کانپوء 1332هه مطابق 1914ع ۾ کين مدرسي جو مهتمم مقرر ڪيو ويو. مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارا، گهڻو ڪري قران حڪيم جو تفسير، احاديث، حجة الله البالغه ۽ طب حڪمة ميڊيڪل جا ڪتاب پڙهائيندا هيا، مولانا محمد صادق عرف مولانا کڏي وارا طب جا ماهر حڪيم هيا. مدرسي جي اوطاق ۾ سندس مطب هو، شاگردن ۽ مسڪينن جو علاج معالجو مفت ۾ ڪندا هئا. باقي ٻيا سرندي وارا به کين دوا جي قيمت ادا ڪندا هيا، جنهن مان چڱي آمدني ٿيندي هئي.
پاڻ سياسي سرگرمين ۽ سماجي ڪمن ۾ ڀرپور حصو وٺندا هئا، تحريڪ ريشمي رومال جي بانين مان هئا.1914ع ۾ ترڪن جي خلاف انگريزي فوجن جي ننڍي کنڊ مان مدد روڪائڻ لاء قلات لسٻيلي جي قبيلن ۾ جيڪي سردار نورالدين مينگل جي اثر هيٺ هيا. ( ۽ پاڻ سردار نور الدين مينگل مولانا محمد صادق کڏي وارن جو معتقد هو) ان جي ذريعي انقلاب آڻائڻ لاء مسلح حملا شروع ڪرايائين پوء مدد رڪجي ويئي، جنهن سبب انگريزي فوج کي ڪوت العمارة(عراق) ۾ شڪست آئي. هڪڙي قبائلي جي جاسوسي جي ڪري مجاهد اعظم سنڌ مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن خلاف انگريزن کي خبر پئجي ويئي ۽ مجاهد اعظم سنڌ امام مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن کي گرفتار ڪري انڊيا جي ڪاروار جيل ۾ ٽي سال نظر بند رکيائون.( ان بابت تفصيل ۽ گرفتاري جا آرڊر رساله الصادق ڪراچي، سنڌ جي جلد نمبر 31 ۽ شماري نمبر 3 ۾ ڇپجي چڪا آهن) الصادق ڪراچي مورخه-مارچ،2010ع
مجاهد اعظم سنڌ علامه مولانا محمد صادق ميمڻ عرف کڏي وارا، ڪراچي،سنڌ رح جمعيت علماء هند جي مرڪزي ڪاميٽيءَ جا رڪن ۽ جمعيت علماء سنڌ جا صدر رهيا. ڪراچيءَ ۾ تحريڪ خلافت جي مکيه اڳواڻن مان هئا. سنڌ جي بمبئي کان آزاديء واري تحريڪ ۾ نمايان حصو ورتائون.
مجاهد اعظم سنڌ جن هندوستان جي آزاديء لاء جدوجهد ڪندڙن سڀني وڏين پارٽين نمائندا ميمبر ۽ صدر خاص طور سنڌ مدرسة الاسلام ڪراچي ،سنڌجي بورڊ جا ميمبر رهيا. آخر تائين ديني ۽ قومي ڪمن ۾ بيماريء ۽ضعيفي باجود حصو وٺندا رهيا. 6 شوال، 1372هه مطابق 18 جون،1953ع خميس جي ڏينهن منجهد جو ڏيڍ لڳي هن دار الفاني مان رخصت ٿي درالبقاء ڏانهن روانا ٿيا. سندن قبر مبارڪ مورڙي جي قبرستان ۾ آهي.(22) سندن ڪتبو لڳل آهي. جيڪو سنڌ جو تاريخي قبرستان، پاڪستان جي حرامي نسل پرستن غدارن حڪمرانن تقريبا مسمار ڪري ڊهرائي ان جي مٿان پل جوڙائي، ملڪ جي مسڪين ماڻهن جو پيسو ضايع ڪيو آهي، ان پل جي ڪابه ضرورت ڪانه هئي پر ڇاهي ته پيسو سوئس جي بينڪ ۾ پنهنجي آقائن وٽ ڪئن رکائي وياج تي وڌن ويجن پلجن، رت پياڪ ڄورن وانگر؟
مجاهد اعظم سنڌ، سنڌ جي آزاديء جي امام مولانا محمد صادق ميمڻ عرف کڏي وارا، ڪراچي، سنڌ کي سلام آهي. جيڪي سنڌ جي آزاديء جا سچا سرواڻ هيا، نه ڪي سامراج جا پٺو وڏيرا جعلي جڙتو ايجنٽ هيا جن جنرل ضياء جهڙن آمرن ظالمن جي مدد ڪري افغانستان ۾ سامراجي جهاد لاء امداد ڪري اڻ سڌي طرح مدد ڪري وري سنڌ جي آزادي جا چمپين ٿي ويٺا هئا.
ريشمي رومال تحريڪ بابت تصفيلي مواد هن لنڪ تي :
انگريزن خلاف انقلابي'' تحريڪ ريشمي رومال '' ۾ سنڌ جي حصي جو هڪ اهم واقعو حافظ محمد اسماعيل ميمڻ رح کڏي وارو، ڪراچي،سنڌ.
املاء ڪندڙ جوکيو شفيق احمد
ننڍي کنڊ تي جيئن ئي انگريزن پنهنجين سازشن ذريعي قبضو ڪيو، ان وقت ئي هتان جي غيرت مند عوام، انگريز کي هتان ڪڍڻ جي جدوجهد جوآغاز ڪري ڇڏيو هو.
ان ۾ ڪوبه شڪ ناهي ته انگريزن جي خلاف جيڪي به آزاديء جون تحريڪون هليون انهن جي منصوبه بندي ۽ قيادت علماء ڪئي ڪئي هئي. دار العلوم ديوبند (انڊيا) ۽ مدرسه مظهر العلوم، کڏو، ڪراچي-سنڌ ۽ ٻين ڪيترن ئي ئي مدرسن جو بنياد انگريز دشمن تحريڪن جي مرڪزن جي حيثيت سان وڌو ويو هو.
انهن تحريڪن مان هڪ تحريڪ مشهور ى'' ريشمي رومال '' جي نالي سان سڃاتي ويندي آهي. هن تحريڪ جو بنياد '' دار العلوم ديوبند (انڊيا) جي استاد شيخ الهند محمود حسن رح جي حڪم سان سندن ٻن شاگردن، مولانا عبيد الله سنڌي رح ۽ مولانا محمد صادق (ميمڻ کڏي وارن ) (ڪراچي وارن ) 1908ع ۾ وڌو هو.
اها هڪ حقيت آهي ته هن تحريڪ ۾ سنڌ جو وڏو حصو آهي بلڪ ائين چئجي ته عملا هن جي قيادت سنڌ ئي ڪئي هئي.
جنهن ۾ هڪ سنڌي عالم دين مولانا محمد صادق )ميمڻ کڏي وارن-ڪراچي،سنڌ ) مدير
،هڪ پنجابي پر پاڻ کي سنڌي سڏائڻ تي فخر ڪرڻ عالم دين مولانا عبيد الله سنڌي ۽ هڪ پير طريقت (سنڌ جي آزاديء جو امام سيد ) تاج محمود امروٽي رح جن ائين چئجي ته هن تحريڪ جي اڳواڻي ڪئي هئي.
سنڌ ج گهڻا ئي عالم انهن جا ٻانهن ٻيلي هئا. هي هن تحريڪ سان ڳنڍيل هڪ اهم واقعي سان متعلق دستاويز ڇاپي رهيا آهيون، انهن دستاويز جو تعلق مولانا محمد صادق (ميمڻ رح کڏي وارن ڪراچيء-سنڌ ) سان آهي. سندن تاريخ وفات 6 شوال 1372هه آهي، ائين هن شماري ۾ موزون ٿيندو.
هنن دستاويزن جو هڪڙو ڇاپو
1-سبب ته هي آهي، هي هڪ سنڌي عالم جو وڏو ڪارنامي سان واسطو رکن ٿا ۽ هي هڪ سنڌ جي تاريخ جو اهم واقعو آهي جنهن مان سنڌين کي اهو سبق حاصل ڪرڻ گهرجي ته سندن ماضي مجاهدنانه ڪارنامن سان ڀريل آهي_ همٿ ڪن ته وڏي طاقتن سان به ٽڪر وٺي سگهن ٿا.
2- هن مان سنڌين بلوچن جو باهمي تعلق به ظاهر ٿئي ٿو ۽ اڄ به سنڌي بلوچ گڏجي ظلمن جو مقابلو ڪري پنهنجا حق وٺي سگهن ٿا.
3-سنڌ جي عالمن کي سوچڻ گهرجي ته ڪيئن انهن پاڻ قيادت ڪري هئي.جڏهن ته هاڻوڪي دور ۾ سنڌي عالم پنهنجيون واڳون ڌارين جي هٿ ۾ ڏئي ڇڏيون آهن، جيڪي جهڙي پاليسي گُهرن ان تي سنڌي عالمن کي هلائيندا ٿا اچن ائين سنڌي عالمن نه رڳو پنهنجي سرزمين تي، پر ٻاهرين دنيا ۾ به پنهنجو تشخص ختم ڪري ڇڏيو آهي. جڏهن ته ڌاريا عالم سندن جدوجهد جو ثمرو پيا کائي. (گذريل شماري ۾ ڇاپيل هڪ دستاويز به اڳين سنڌي عالمن جي دنيا جي سامهون حيثيت جو هڪڙو واضح ثبوت آهي) مدير
4- ان مان هڪ اهو ثبوت به ملي ٿو ته هن صديءَ جي شروع ۾ به سنڌي زبان کي وڏي اهميت حاصل هئي. ان وقت سنڌ جي جدا حيثيت ڪانه هئي، بلڪه هو بمبئي صوبي جي ماتحت ڪميشنري هئي. تنهن هوندي به سنڌي زبان کي دفتري حيثيت حاصل هئي، جو سرڪاري آرڊر انگريزيءَ سان گڏ سنڌي زبان ۾ به جاري ٿيندا هئا.
5-سنڌ جي تاريخ تي تحقيق ڪندڙن کي هنن دستاويزن مان مواد هٿ ايندو هو. هتي هنن دستاويزن جو پس منظر انهن سان متعلق اهم واقعي جو ذڪر ڪريون ٿا.
مولانا عبيد الله سنڌي رح لکيو آهي ته سن 1327هه ۾ شيخ الهند (مولانا محمود حسن ) اسان کي دارالعلوم ديوبند ۾ گهرايو. ان جو اکين ڏٺو احوال احوال مولانا عبد الله لغاري رح (جيڪو مولانا عبيد الله سنڌيءَ جو خاص شاگرد هو.) ان تفصيل سان بيان ڪيو آهي ته مولانا عبيد الله سنڌي رح ۽ مولانا محمد صادق (ميمڻ کڏي وارن،ڪراچي- سنڌ) کي مولانا شيخ الهند محمود حسن رح ديوبند(انڊيا) گهرائي، کين انگريزن خلاف انقلاب جي باقائده تحريڪ هلائڻ لاء هدايت ڪئي. پوءِ مولانا عبيدالله سنڌي رح ۽ مولانا محمد صادق ميمڻ، کڏي وارن، ڪراچي - سنڌ جن ''جمعيت الانصار'' جو بنياد وڌو _ ۽ پوءِ مراد آباد (انڊيا) ۾ شوال سن 1328هه مطابق 16_17 اپريل سن 1911ع ۾ '' جمعيت الانصار '' جو باقائده اجلاس ٿيو.(ان جو مختصر احوال ڏسو مضمون '' مولانا محمد صادق (ميمڻ رح، کڏي وارن، ڪراچي-سنڌ) ڇپيل ماهوار الصادق جلد 3، شمارو 4_رجب 1407هه مئي سن 1981ع)''جمعيت الانصار جي تحت مشهور '' تحريڪ ريشمي رومال'' جو آغاز ڪيو ويو هو.
هن تحريڪ جي تحت اٺ مرڪز قائم ڪيا ويا هئا .1-ڪراچي،سنڌ.2-امروٽ،سنڌ.3-دين پور (رحيميارخان).4 -لاهور.5-اتمانزئي. 6-ترنگزئي. 7-رانڌير. 8-پاڻي پت.۽ ٻيا مرڪز به ٻه مرڪز هئا، هڪڙو بنگال ۽ ٻيو شمالي ڪوهستان ۾ اوگي واري هنڌ تي قائم هو.
هن ۾1-ڪراچيءَ وارو مرڪز هيٺين علائقن تي مشتمل هو:
ڪراچي، لاڙ(سنڌ جو هيٺيون ڏکڻ واروعلائقو، لس ٻيلو، قلات ۽ ان جي آس پاس جو بلوچستانجو علائقو.
هن مرڪز جو سربراهه ۽ نگران (جرنيل آف سنڌ ) مولانا محمد صادق (ميمڻ، کڏي وارو،ڪراچي-سنڌ ) هو. انهيءَ وچ ۾ تفصيلي منصوبه تيار ٿيا. سن 1914ع ۾ مولانا عبيدالله سنڌي رح مولانا شيخ الهند رح جي حڪم تي افغانستان روانو ٿيو.
انهيءَ سال سن 1914ع ۾ پهرين جنگ عظيم (مها ڀاري لڙائي) شروع ٿي، جنهن ۾ جرمني ۽ ترڪي هڪڙي پاسي هئا، ته انهن جي مخالفت ۾ برطانيه ۽ روس هئا.( معلوم هجي ته ان وقت روس ۾ زار اليگزينڊر جي باڇاهي هئي ) جوکيو شفيق
برطانيه (انگريزن ) ائين ڪيو ته ترڪي سلطنت جي ماتحت عرب ملڪن تي حملو ڪيو ۽ هندوستان جي فوج گڏ ڪري عراق تي حملو ڪيو ويو.
برطانيه جو پلان هو ته هندوستان فوج موڪلي پهرين بصره تي قبضو ڪيو وڃي جئين ايران مان ايندڙ تيل جي پائيپ لائين محفوظ رهي ۽ پوءِ بغداد ڏانهن پيش قدمي ڪئي وڃي.
سن 1915ع ۾ برطانيه جي فوجين جو نئون ڪمانڊر جنرل ٽائون شيڊ مقرر ٿيو، 27 سيپٽمبر 1915ع جومدائن جي ويجهو ترڪن ۽ انگريزن جو شديد مقابلو ٿيو تان جو 22 نومبر سن 1915ع ۾ انگريز شڪست کائي پوئتي هٽيا ۽ هٽندي 3 ڊسمبر 1915ع تي (جنرل) ٽائون شيڊ ''ڪوت العماره'' پهچي ويو ۽ 3ڊسمبر سن 1915تي تُرڪَ فوجن تيز رفتاريءَ سان جنرل ٽائون شيڊ کي سندس فوجن سميت '' ڪوت العمارة '' ۾ محصور ڪري ورتو. (النورة الڪبريٰ جلد-2 ق-2 ص4_6 انسائيڪلوپيڊيا تاريخ عالم جلد3 ص293_294 ) مدير
جنرل ٽائون شيڊ جي قوت ڪيئن ڪمزور ٿي ۽ هو ڪيئن محاصري ۾ آيو؟ اهو ڪم مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي، ڪراچي-سنڌ وارن رح (جن سر) انجام ڏنو هو. مولانا حسين احمد مدني رح لکيو آهي ته هر هفتي ڪراچيءَ-سنڌ مان هندستاني فوج جا سپاهي هٿيار ۽ راشن ويندو هو، جنهن جي ڪري جنرل ٽائون شيڊ عراق ۾ پيش قدمي ڪري رهيو هو.
مولانا محمد صادق ميمڻ، کڏي وارن رح، ڪراچي-سنڌ جي هدايت تي سردار نور الدين مينگل ۽ سندس قبيلي وارن انگريزن خلاف مسلح تحريڪ جو آغاز ڪري ڇڏيو. ائين بلوچستان ۽ لس ٻيلي ۾ گڙٻڙ جي ڪري اها فوجي امداد جيڪا بصري ويندي هئي ، سا سنڌ ۾ لاٿي وئي ۽ ائين هو فوج سميت '' ڪوت العمارة '' ۾ بند ٿي ويو. (نقش حيات ج 2 ص 197)مدير
مراد آباد جي مولوي افتخار فريدي مون (حافظ محمد اسماعيل ميمڻ کڏي وارن ) ٻڌايو ته هن سن 1951ع ۾ ڪراچيءَ ؛۾ اچي مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن، ڪراچي-سنڌ سان ملاقات ڪئي هئي ۽ مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن ڪراچي-سنڌ کيس ٻڌايو ته '' انگريزن وٽ هندوستان ۾ ايتري فوج ڪونه هئي _جيڪو عراق ۾ مدد به پهچي ۽ هندوستان ۾ اندروني گڙٻڙ کي به ڪنٽرول به سگهجي_ان لاء انگريزن هڪڙي ملٽري ٽرين تيار ڪئي هئي،جيڪا ڪڏهن ڪراچيءَ، حيدرآباد-سنڌ، ڪڏهن ملتان، ڪڏهن لاهور، ڪڏهن دهلي وغيره جي ريلوي اسٽيشنن تي بيهندي هئي ته جيئن هي تاثر پيدا ٿئي ته انگريزن جي فوج سڄي هندوستان ۾ موجوده آهي.
هن صورتحال جي پيش نظر: مولانا شيخ الهند محمود حسن رح جن؛ مون (مولانا محمد صادق رح کڏي، ڪراچي-سنڌ ) کي هدايت ڪئي ته اهڙو طريقو اختيار ڪيو وڃي جو؛ عراق ۾ ٽائون شيڊ کي مدد پهچڻ بند ٿي وڃي ۽ اسپيشل ٽرينن جي حقيقت پڌري ٿي وڃي.
ائين پاڻ (مجاهد سنڌ و الهند مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن ڪراچي –سنڌ)سندس معتقد سردار نور الدين مينگل کي حڪم ڪيو، جن شڪارپور-سنڌ تي حمله ڪرڻ لاء مسلح گڙٻڙ جو آغاز ڪيو.
انگريزن بدحواسيءَ جو ۾ سمجهيو ته سڄي بلوچستان ۾ هٿياربند تحريڪ اٿي کڙي ٿي آهي انهن خوفزده ٿي عراق ڏانهن ويندڙ مدد روڪي سڄي فوج سنڌ ۽ بلوچستان ۾ مقابلي لاء موڪلي ڇڏي. ائين عراق ۾ ٽائون شيڊ کي مدد ملڻ بند ٿي وئي ۽ هو پسپا ٿي '' ڪوت العماره '' محاصري ۾ اچي ويو ۽ پوءِ شڪست کائي فوج سميت گرفتار ٿيو.
مولوي افتخار فريديءَ جي هن بيان جي (امام انقلاب ) مولانا عبيد الله سنڌي رح جي شاگرد علامة مولانا مجاهد عبد الله لغاري رح مرحوم جي بيان جي تائيد به ٿئي ٿي. مولوي (علامه مجاهد عبد الله لغاري رح) مزيد اهو به بيان ڪيو آهي ته مولانا (علامه مجاهد اعظم جرنيل سنڌ) محمد صادق کڏي وارا ڪراچي-سنڌ جي والد مولانا عبد الله ميمڻ کڏي وارن ڪراچي-سنڌ جي شاگرد مولوي خير محمد به ان وقت انگريزن خلاف هٿياربند تحريڪ شروع ڪئي هئي ۽ هن چهباز (ايراني بلوچستان جي بندر گاهه ) وٽ انگريزي فوج کي شڪست ڏيئي، محصور ڪري ورتو هو _ان لاء هندوستان مان فوجي مدد عراق پهچڻ شروع ٿي وئي هئي _
_ ۽ انگريزي فوج '' ڪوت العماره '' ۾ محصور ٿي ويئي هئي ۽ ترڪن ان کي گرفتار ڪري ورتو هو ۽ بلوچستان جي بغاوت ختم ڪرڻ لاء انگريزن ڪوشش ورتي ۽ مولانا (مجاهد سنڌ ) محمد صادق ميمڻ کڏي وارن، ڪراچي-سنڌ، کي گرفتار ڪري پونا موڪلي ڇڏيو.
(امام انقلاب مولانا عبيد الله سنڌي ڪي سرگذشت ڪابل، ص-148_149) مدير صاحب
مسٽر شير محمد بلوچ (رٽارئرڊ سيڪريٽري اريگيشن سنڌ ۽ هوسٽ پاڪستان ) لکيو آهي ته سن 1914ع واري پهرين عالمي جنگ (مهاڀاري لڙائي ) ۾ انگريزن پنجاب جي ڪن فوجن پلٽن کي ترڪن جي مقابلي ۾ ميدان جنگ ۾ آندو ۽ اسان جا پنجابي ڀائر جي ان وقت فرنگي جي ڪن فوجي پلٽڻ کي ترڪن جي مقابلي ۾ ميدان جنگ ۾ آندو ۽ اسان جا پنجابي ڀائر جي ان وقت فرنگيءَ جي فوج ۾ 10 يا 15 رپيا پگهار کڻندا هئا، سي ڪعبي تي گولين برسائڻ (وسائڻ ) لاء به تيار ٿي ويا هيا (منهنجي خيال ۾ ته اهي مسلمان قادياني هئا ڇو ته ڪو به ويداني هندو ٻڌمت سک اهڙو ڪم نه ٿو ڪري سگهي- جوکيو شفيق احمد ) 1
تعجب جي ڳالهه اها آهي ته انگريزن ٻين فوجي پلٽڻن جهڙوڪ سک ۽ گورکن کي به عربستان ۾ وڙهڻ لاء چيو ليڪن انهن سڀني مسلمانن جي پاڪ جاين جو احترام ڪندي وڙهڻ کان انڪار ڪيو. ايتري قدر جو جڏهن ڪراچي بندر تي پنجابي سولجرن جا لاش پهتا ته مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن ڪراچي-سنڌ سپاهين جي جنازي نماز پڙهائڻ کان بلڪل انڪار ڪيو ۽ انگريز بهادر هن غريب کي ٽي سال جيل اماڻيو. (پاڻي منجهه پساهه ص 27-28) مدير
اهي مختلف اسباب هئا ۽ واقعا هڪڙو ئي آهي.
بهرحال ڪيترائي مهينا محصور رهي ڪري جنرل ٽائون شيڊ هٿيار ڦٽا ڪيا. اهو واقعو 29 اپريل 1916ع جو ٿيو هو.
نقش حيات ج 2 ص 197 ۽ النورة العربية الڪبريٰ ج 2 ق 2 ص 7 ) مدير
ٽائون شيڊ جا سترهن هزار فوجي هن گهيري ۾ قتل ٿي ويا هيا _ ۽ ٽائون شيڊ تيرنهن هزار فوجين سان گڏ گرفتار ٿيو هو.
پوءِ مينگل قبيلي جي ڪن غدارن جي مخبري تي مولانا محمد صادق کڏي وارن ڪراچي،سنڌ کي گرفتار ڪيو ويو ۽ ڪاروار (مهاراشٽرا جي شهر ۾ نظر بند ڪيو ويو_باقائده قانوني ثبوت ڪونه ملي سگهين، ان لاء بغاوت جو ڪيس ڪونه هلائي سگهيا.
اها نظر بندي ٽن سالن لاء هئي ۽ پهرين جنگ عظيم ختم ٿيڻ کان پوء مولانا محمد صادق کڏي وارن کي آزاد ڪيو ويو.
هي عجيب واقعو هو جنهن ڏينهن جنرل ٽائون شيد هٿيار وڌا هئا، انهيء ڏينهن مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن ڪراچي، سنڌ کي آزاد جو آرڊر جاري ٿيو هو يعني 29 اپريل 1916ع تي ٻئي واقعا گڏ ٿيا.هن پس منظر کي لکڻ لاء هيٺين ڪتابن کان مدد ورتي ويئي آهي.
1.سنڌ جو صادقآ_ ليکڪ حافظ محمد اسماعيل ميمڻ (هي مولانا محمد صادق ميمڻ رح کڏي وارن ڪراچي،سنڌ جي سنواح حيات لاء منهنجيون ياداشتون آهن جيڪي ترتيب ڏيئي رهيو آهيان ۽ انشاء الله تعاليٰ سنڌ جو صادق سان شايع ڪيون وينديون ) مدير
2. پاڻِِيءَ منجهه پساهه _ليڪک شير محمد بلوچ (هي ڪتاب ڇپيل آهي)مدير
3. نقش حيات (اردو) ليکڪ مولانا حسين احمد مدني رح (ڇپيل ) لاهور
4. مولانا عبيد الله سنڌي ڪي سرگشته ڪابل (اردو) از مولانا عبدالله لغاري _ مرتبه ڊاڪٽر غلام مصطفي خان _مطبوعه قومي اداره برائي تحقيق و ثقافت اسلام آباد
5. النورة العربيه الڪبريٰ (عربي ) ليکڪ امين سعيد _مصر
6. انسائيڪلوپيڊيا تاريخ عالم (اردو) ڇپيل لاهور
هي انهن دستاويزن جا فوٽو هتي ڇاپيون ٿا ۽ سنڌيء ۾ آرڊر شايد برابر پڙهڻ ۾ نه اچن ، ان لاء هتي نقل ڪريون ٿا. ڪن انگريزي آرڊرن جو مختصر ترجمون به ڪريون ٿا تان ته پڙهندڙ کي سهولت ٿئي
''جيئن ته بمبئي جي گورنر (ڪونسل ۾ ) جي خيال ۾ ائين اعتبار ڪرڻ لاء واجبي سبب آهن ته مولوي محمد صادق و لد عبد الله کڏو،ڪراچي _(يعني مجاهد سنڌ امام علامه مولانا محمد صادق ميمڻ بن مولانا عبد الله ميمڻ کڏي وارو، ڪراچي، سنڌ) ۽ انگريز سرڪار جي رعيت، برٽش انڊيا جي بچاءَ ۽ عام سلامتيءَ جي برخلاف هلت ڪئي.
تنهن ڪري هندوستان جي بچاءَ لاء جوڙيل ۽ گڏ ڪيل رولن جي رولز نمبر 3 موجب مليل اختيارين هيٺ بمبئي جي گورنر (ڪونسل ۾ ) حڪم ڪرڻ فرمائين ٿا ته اهو مولوي محمد صادق ولد عبد الله ڪئنيرا ضلع ڪاروار جي شهر جي ميونسپل حد اندر رهندو ۽ بمبئي سرڪار جي اجازت کانسواء هو نڪي سنڌ ۽ ڪڇ کان آيل ماڻهن سان ملاقاتي ٿيندو ۽ نڪي هندوستان جي انهن ڀاڱن يا افغانستان ، بلوچستان ۽ پرشيا ۾ رهندڙ ماڻهن سان خطن جي رستي احوال ڏيندو وٺندو.
۽ ائين وڌيڪ به حڪم ڪرڻ فرمائين ٿا ته اهو مولوي محمد صادق (ميمڻ کڏي وارو، ڪراچي،سنڌ) جنهن وقت هي حڪم ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ ضلع ڪراچي (سنڌ) مٿيس تعميل ڪندو، ان کان وٺي مدت 24 ڪلاڪن اندر ڪراچي (سنڌ) ڇڏيندو ۽ انهيءَ رستي کان جنهن رستي کان وڃڻ لاء کيس ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ ڪراچي(سنڌ) جو حڪم ڪندو ۽ ائين پڻ حڪم ڪرڻ فرمائين ٿا ته انهيءَ مولوي محمد صادق رح زال ۽ سندس ڪٽنب جو ڪو ٻيو ڪوبه يا ڪي به ڀاتي جن کي ڪمشنر ممالڪ يا ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ ڪراچي (سنڌ) جو اجازت ڏيندو سي مولوي محمد صادق (کڏي وارو، ڪراچي،سنڌ) سان گڏ ڪاروار ۾ رهندا.''
اصل ته دستخط (يعني سگنيچر) بمبئي جي گورنر جي سيڪريٽري جا جاري ڪيل تاريخ 29 اپريل، 1916ع
هي اصل انگريزي آرڊر ۽ ان جو ترجمون سنڌيءَ ۾ ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ ڪراچي، سنڌ جي دستخط (سگنيچر) سان 6 مئي، سن 1916ع تي مولانا مرحوم (مجاهد اعظم سنڌ امام مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن، ڪراچي،سنڌ کي ڏنو ويو.
ان سان گڏ ٻه ٻيا حڪم ناما ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ ڪراچي(سنڌ) جي طرفان مليا.
'' نالي مولوي محمد صادق ولد عبد الله ويٺل کڏو، ڪراچي،سنڌ هن نوٽيس وسيلي اوهان کي سُڌِ ڏجي ٿي ته بموجب هندوستان جي بچاءَ لاءِ جوڙيل ۽ گڏيل رولن جي رول نمبر 3 هيٺ بمبئي جي گورنر جو جاري ڪيل حڪم جو اڄ اوهان تي 12 بجي منجهند جي روبرو تعميل ڪيو ويو ته اوهين ان حڪم جي تعميل ٿيڻ بعد مدت 24 ڪلاڪن اندر ڪراچي ڇڏي ڪاروار وڃو ۽ انهيءَ رستي کان وڃو جنهن رستي کان وڃڻ لاءِ ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ ڪراچي،سنڌ جو اوهان کي حڪم ڏئي.
انگريزن خلاف انقلابي'' تحريڪ ريشمي رومال ''
۾ سنڌ جي حصي جو هڪ اهم واقعو
حافظ محمد اسماعيل ميمڻ کڏي وارو(سنڌي ( ڪراچي) سنڌ
ننڍي کنڊ تي جيئن ئي انگريزن پنهنجين سازشن ذريعي قبضو ڪيو، ان وقت ئي هتان جي غيرت مند عوام، انگريز کي هتان ڪڍڻ جي جدوجهد جوآغاز ڪري ڇڏيو هو.
ان ۾ ڪوبه شڪ ناهي ته انگريزن جي خلاف جيڪي به آزاديء جون تحريڪون هليون انهن جي منصوبه بندي ۽ قيادت علماء ڪئي ڪئي هئي. دار العلوم ديوبند (انڊيا) ۽ مدرسه مظهر العلوم، کڏو، ڪراچي-سنڌ ۽ ٻين ڪيترن ئي ئي مدرسن جو بنياد انگريز دشمن تحريڪن جي مرڪزن جي حيثيت سان وڌو ويو هو.
انهن تحريڪن مان هڪ تحريڪ مشهور ى'' ريشمي رومال '' جي نالي سان سڃاتي ويندي آهي. هن تحريڪ جو بنياد '' دار العلوم ديوبند (انڊيا) جي استاد شيخ الهند محمود حسن رح جي حڪم سان سندن ٻن شاگردن، مولانا عبيد الله سنڌي رح ۽ مولانا محمد صادق (ميمڻ کڏي وارن ) (ڪراچي وارن ) 1908ع ۾ وڌو هو.
اها هڪ حقيت آهي ته هن تحريڪ ۾ سنڌ جو وڏو حصو آهي بلڪ ائين چئجي ته عملا هن جي قيادت سنڌ ئي ڪئي هئي.
جنهن ۾ هڪ سنڌي عالم دين مولانا محمد صادق )ميمڻ کڏي وارن-ڪراچي،سنڌ )1
،هڪ پنجابي پر پاڻ کي سنڌي سڏائڻ تي فخر ڪرڻ عالم دين مولانا عبيد الله سنڌي ۽ هڪ پير طريقت (سنڌ جي آزاديء جو امام سيد ) تاج محمود امروٽي رح جن ائين چئجي ته هن تحريڪ جي اڳواڻي ڪئي هئي.
سنڌ ج گهڻا ئي عالم انهن جا ٻانهن ٻيلي هئا. هي هن تحريڪ سان ڳنڍيل هڪ اهم واقعي سان متعلق دستاويز ڇاپي رهيا آهيون، انهن دستاويز جو تعلق مولانا محمد صادق (ميمڻ رح کڏي وارن ڪراچيء-سنڌ ) سان آهي. سندن تاريخ وفات 6 شوال 1372هه آهي، ائين هن شماري ۾ موزون ٿيندو.
هنن دستاويزن جو هڪڙو ڇاپو
1-سبب ته هي آهي، هي هڪ سنڌي عالم جو وڏو ڪارنامي سان واسطو رکن ٿا ۽ هي هڪ سنڌ جي تاريخ جو اهم واقعو آهي جنهن مان سنڌين کي اهو سبق حاصل ڪرڻ گهرجي ته سندن ماضي مجاهدنانه ڪارنامن سان ڀريل آهي_ همٿ ڪن ته وڏي طاقتن سان به ٽڪر وٺي سگهن ٿا.
2- هن مان سنڌين بلوچن جو باهمي تعلق به ظاهر ٿئي ٿو ۽ اڄ به سنڌي بلوچ گڏجي ظلمن جو مقابلو ڪري پنهنجا حق وٺي سگهن ٿا.
3-سنڌ جي عالمن کي سوچڻ گهرجي ته ڪيئن انهن پاڻ قيادت ڪري هئي.جڏهن ته هاڻوڪي دور ۾ سنڌي عالم پنهنجيون واڳون ڌارين جي هٿ ۾ ڏئي ڇڏيون آهن، جيڪي جهڙي پاليسي گُهرن ان تي سنڌي عالمن کي هلائيندا ٿا اچن ائين سنڌي عالمن نه رڳو پنهنجي سرزمين تي، پر ٻاهرين دنيا ۾ به پنهنجو تشخص ختم ڪري ڇڏيو آهي. جڏهن ته ڌاريا عالم سندن جدوجهد جو ثمرو پيا کائي. (گذريل شماري ۾ ڇاپيل هڪ دستاويز به اڳين سنڌي عالمن جي دنيا جي سامهون حيثيت جو هڪڙو واضح ثبوت آهي) مدير
4- ان مان هڪ اهو ثبوت به ملي ٿو ته هن صديءَ جي شروع ۾ به سنڌي زبان کي وڏي اهميت حاصل هئي. ان وقت سنڌ جي جدا حيثيت ڪانه هئي، بلڪه هو بمبئي صوبي جي ماتحت ڪميشنري هئي. تنهن هوندي به سنڌي زبان کي دفتري حيثيت حاصل هئي، جو سرڪاري آرڊر انگريزيءَ سان گڏ سنڌي زبان ۾ به جاري ٿيندا هئا.
5-سنڌ جي تاريخ تي تحقيق ڪندڙن کي هنن دستاويزن مان مواد هٿ ايندو هو. هتي هنن دستاويزن جو پس منظر انهن سان متعلق اهم واقعي جو ذڪر ڪريون ٿا.
مولانا عبيد الله سنڌي رح لکيو آهي ته سن 1327هه ۾ شيخ الهند (مولانا محمود حسن ) اسان کي دارالعلوم ديوبند ۾ گهرايو. ان جو اکين ڏٺو احوال احوال مولانا عبد الله لغاري رح (جيڪو مولانا عبيد الله سنڌيءَ جو خاص شاگرد هو.) ان تفصيل سان بيان ڪيو آهي ته مولانا عبيد الله سنڌي رح ۽ مولانا محمد صادق (ميمڻ کڏي وارن،ڪراچي- سنڌ) کي مولانا شيخ الهند محمود حسن رح ديوبند(انڊيا) گهرائي، کين انگريزن خلاف انقلاب جي باقائده تحريڪ هلائڻ لاء هدايت ڪئي. پوءِ مولانا عبيدالله سنڌي رح ۽ مولانا محمد صادق ميمڻ، کڏي وارن، ڪراچي - سنڌ جن ''جمعيت الانصار'' جو بنياد وڌو _۽ پوءِ مراد آباد ۾ شوال سن 1328هه مطابق 16_17 اپريل سن 1911ع ۾ '' جمعيت الانصار '' جو باقائده اجلاس ٿيو.(ان جو مختصر احوال ڏسو مضمون '' مولانا محمد صادق ميمڻ رح، کڏي وارن، ڪراچي-سنڌ ڇپيل ماهوار الصادق جلد 3، شمارو 4_رجب 1407هه مئي سن 1981ع)''جمعيت الانصار جي تحت مشهور '' تحريڪ ريشمي رومال'' جو آغاز ڪيو ويو هو.
هن تحريڪ جي تحت اٺ مرڪز قائم ڪيا ويا هئا .1-ڪراچي،سنڌ.2-امروٽ،سنڌ.3-دين پور(رحيميارخان).4-لاهور.5-اتمانزئي. 6-ترنگزئي. 7-رانڌير. 8-پاڻي پت.۽ ٻيا مرڪز به ٻه مرڪز هئا، هڪڙو بنگال ۽ ٻيو شمالي ڪوهستان ۾ اوگي واري هنڌ تي قائم هو.
هن ۾1-ڪراچيءَ وارو مرڪز هيٺين علائقن تي مشتمل هو:
ڪراچي، لاڙ(سنڌ جو هيٺيون ڏکڻ واروعلائقو، لس ٻيلو، قلات ۽ ان جي آس پاس جو بلوچستانجو علائقو.
هن مرڪز جو سربراهه ۽ نگران (جنرل) مولانا محمد صادق ميمڻ، کڏي وارو،ڪراچي-سنڌ هو. انهيءَ وچ ۾ تفصيلي منصوبه تيار ٿيا. سن 1914ع ۾ مولانا عبيدالله سنڌي رح مولانا شيخ الهند رح جي حڪم تي افغانستان روانو ٿيو.
انهيءَ سال سن 1914ع ۾ پهرين جنگ عظيم (مها ڀاري لڙائي) شروع ٿي، جنهن ۾ جرمني ۽ ترڪي هڪڙي پاسي هئا، ته انهن جي مخالفت ۾ برطانيه ۽ روس هئا.( معلوم هجي ته ان وقت روس ۾ زار اليگزينڊر جي باڇاهي هئي ) جوکيو شفيق.
برطانيه (انگريزن ) ائين ڪيو ته ترڪي سلطنت جي ماتحت عرب ملڪن تي حملو ڪيو ۽ هندوستان جي فوج گڏ ڪري عراق تي حملو ڪيو ويو.
برطانيه جو پلان هو ته هندوستان فوج موڪلي پهرين بصره تي قبضو ڪيو وڃي جئين ايران مان ايندڙ تيل جي پائيپ لائين محفوظ رهي ۽ پوءِ بغداد ڏانهن پيش قدمي ڪئي وڃي.
سن 1915ع ۾ برطانيه جي فوجين جو نئون ڪمانڊر جنرل ٽائون شيڊ مقرر ٿيو، 27 سيپٽمبر 1915ع جومدائن جي ويجهو ترڪن ۽ انگريزن جو شديد مقابلو ٿيو تان جو 22 نومبر سن 1915ع ۾ انگريز شڪست کائي پوئتي هٽيا ۽ هٽندي 3 ڊسمبر 1915ع تي (جنرل) ٽائون شيڊ ''ڪوت العماره'' پهچي ويو ۽ 3ڊسمبر سن 1915تي تُرڪَ فوجن تيز رفتاريءَ سان جنرل ٽائون شيڊ کي سندس فوجن سميت '' ڪوت العمارة '' ۾ محصور ڪري ورتو. (النورة الڪبريٰ جلد-2 ق-2 ص4_6 انسائيڪلوپيڊيا تاريخ عالم جلد3 ص293_294 ) مدير
جنرل ٽائون شيڊ جي قوت ڪيئن ڪمزور ٿي ۽ هو ڪيئن محاصري ۾ آيو؟ اهو ڪم مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي، ڪراچي-سنڌ وارن رح (جن سر) انجام ڏنو هو. مولانا حسين احمد مدني رح لکيو آهي ته هر هفتي ڪراچيءَ-سنڌ مان هندستاني فوج جا سپاهي هٿيار ۽ راشن ويندو هو، جنهن جي ڪري جنرل ٽائون شيڊ عراق ۾ پيش قدمي ڪري رهيو هو.
مولانا محمد صادق ميمڻ، کڏي وارن رح، ڪراچي-سنڌ جي هدايت تي سردار نور الدين مينگل ۽ سندس قبيلي وارن انگريزن خلاف مسلح تحريڪ جو آغاز ڪري ڇڏيو. ائين بلوچستان ۽ لس ٻيلي ۾ گڙٻڙ جي ڪري اها فوجي امداد جيڪا بصري ويندي هئي ، سا سنڌ ۾ لاٿي وئي ۽ ائين هو فوج سميت '' ڪوت العمارة '' ۾ بند ٿي ويو. (نقش حيات ج 2 ص 197)مدير پوسٽيڊ فب
مراد آباد جي مولوي افتخار فريدي مون (حافظ محمد اسماعيل ميمڻ کڏي وارن ) ٻڌايو ته هن سن 1951ع ۾ ڪراچيءَ ؛۾ اچي مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن، ڪراچي-سنڌ سان ملاقات ڪئي هئي ۽ مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن ڪراچي-سنڌ کيس ٻڌايو ته '' انگريزن وٽ هندوستان ۾ ايتري فوج ڪونه هئي _جيڪو عراق ۾ مدد به پهچي ۽ هندوستان ۾ اندروني گڙٻڙ کي به ڪنٽرول به سگهجي_ان لاء انگريزن هڪڙي ملٽري ٽرين تيار ڪئي هئي،جيڪا ڪڏهن ڪراچيءَ، حيدرآباد-سنڌ، ڪڏهن ملتان، ڪڏهن لاهور، ڪڏهن دهلي وغيره جي ريلوي اسٽيشنن تي بيهندي هئي ته جيئن هي تاثر پيدا ٿئي ته انگريزن جي فوج سڄي هندوستان ۾ موجوده آهي.
هن صورتحال جي پيش نظر مولانا شيخ الهند محمود حسن رح جن مون (مولانا محمد صادق رح کڏي، ڪراچي-سنڌ کي هدايت ڪئي ته اهڙو طريقو اختيار ڪيو وڃي جو عراق ۾ ٽائون شيڊ کي مدد پهچڻ بند ٿي وڃي ۽ اسپيشل ٽرينن جي حقيقت پڌري ٿي وڃي.
ائين پاڻ (مجاهد سنڌ و الهند مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن ڪراچي –سنڌ)سندس معتقد سردار نور الدين مينگل کي حڪم ڪيو، جن شڪارپور-سنڌ تي حمله ڪرڻ لاء مسلح گڙٻڙ جو آغاز ڪيو.
انگريزن بدحواسيءَ جو ۾ سمجهيو ته سڄي بلوچستان ۾ هٿياربند تحريڪ اٿي کڙي ٿي آهي انهن خوفزده ٿي عراق ڏانهن ويندڙ مدد روڪي سڄي فوج سنڌ ۽ بلوچستان ۾ مقابلي لاء موڪلي ڇڏي. ائين عراق ۾ ٽائون شيڊ کي مدد ملڻ بند ٿي وئي ۽ هو پسپا ٿي '' ڪوت العماره '' محاصري ۾ اچي ويو ۽ پوءِ شڪست کائي فوج سميت گرفتار ٿيو.
مولوي افتخار فريديءَ جي هن بيان جي (امام انقلاب ) مولانا عبيد الله سنڌي رح جي شاگرد علامة مولانا مجاهد عبد الله لغاري رح مرحوم جي بيان جي تائيد به ٿئي ٿي. مولوي (علامه مجاهد عبد الله لغاري رح) مزيد اهو به بيان ڪيو آهي ته مولانا (علامه مجاهد اعظم جرنيل سنڌ) محمد صادق کڏي وارا ڪراچي-سنڌ جي والد مولانا عبد الله ميمڻ کڏي وارن ڪراچي-سنڌ جي شاگرد مولوي خير محمد به ان وقت انگريزن خلاف هٿياربند تحريڪ شروع ڪئي هئي ۽ هن چهباز (ايراني بلوچستان جي بندر گاهه ) وٽ انگريزي فوج کي شڪست ڏيئي، محصور ڪري ورتو هو_ان لاءِ هندوستان مان فوجي مدد عراق پهچڻ شروع ٿي وئي هئي _ ۽ انگريزي فوج '' ڪوت العماره ۾ محصور ٿي ويئي هئي ۽ ترڪن ان کي گرفتار ڪري ورتو هو ۽ بلوچستان جي بغاوت ختم ڪرڻ لاء انگريزن ڪوشش ورتي ۽ مولانا (مجاهد سنڌ ) محمد صادق ميمڻ کڏي وارن ڪراچي-سنڌ،کي گرفتار ڪري پونا موڪلي ڇڏيو.
(امام انقلاب مولانا عبيد الله سنڌي ڪي سرگذشت ڪابل، ص-148_149) مدير صاحب
مسٽر شير محمد بلوچ (رٽارئرڊ سيڪريٽري اريگيشن سنڌ ۽ هوسٽ پاڪستان ) لکيو آهي ته:
سن 1914ع واري پهرين عالمي جنگ (مهاڀاري لڙائي ) ۾ انگريزن پنجاب جي ڪن فوجن پلٽن کي ترڪن جي مقابلي ۾ ميدان جنگ ۾ آندو ۽ اسان جا پنجابي ڀائر جي ان وقت فرنگي جي ڪن فوجي پلٽڻ کي ترڪن جي مقابلي ۾ ميدان جنگ ۾ آندو ۽ اسان جا پنجابي ڀائر جي ان وقت فرنگيءَ جي فوج ۾ 10 يا 15 رپيا پگهار کڻندا هئا، سي ڪعبي تي گولين برسائڻ (وسائڻ ) لاء به تيار ٿي ويا هيا (منهنجي خيال ۾ ته اهي مسلمان قادياني هئا ڇو ته ڪو به هندو سک اهڙو ڪم نه ٿو ڪري سگهي، جيڪو دليل مان بعد ۾ ڏيندس - جوکيو شفيق احمد )1
تعجب جي ڳالهه اها آهي ته انگريزن ٻين فوجي پلٽڻن جهڙوڪ سک ۽ گورکن کي به عربستان ۾ وڙهڻ لاء چيو ليڪن انهن سڀني مسلمانن جي پاڪ جاين جو احترام ڪندي وڙهڻ کان انڪار ڪيو. ايتري قدر جو جڏهن ڪراچي بندر تي پنجابي سولجرن جا لاش پهتا ته مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن ڪراچي-سنڌ سپاهين جي جنازي نماز پڙهائڻ کان بلڪل انڪار ڪيو ۽ انگريز بهادر هن غريب کي ٽي سال جيل اماڻيو. (پاڻي منجهه پساهه ص 27-28) مدير
اهي مختلف اسباب هئا ۽ واقعا هڪڙو ئي آهي.
بهرحال ڪيترائي مهينا محصور رهي ڪري جنرل ٽائون شيڊ هٿيار ڦٽا ڪيا. اهو واقعو 29 اپريل 1916ع جو ٿيو هو.
(نقش حيات ج 2 ص 197 ۽ النورة العربية الڪبريٰ
پوءِ مينگل قبيلي جي ڪن غدارن جي مخبري تي مولانا محمد صادق کڏي وارن ڪراچي،سنڌ کي گرفتار ڪيو ويو ۽ ڪاروار (مهاراشٽرا جي شهر ۾ نظر بند ڪيو ويو_باقائده قانوني ثبوت ڪونه ملي سگهين، ان لاء بغاوت جو ڪيس ڪونه هلائي سگهيا.
اها نظر بندي ٽن سالن لاء هئي ۽ پهرين جنگ عظيم ختم ٿيڻ کان پوء مولانا محمد صادق کڏي وارن کي آزاد ڪيو ويو.
هي عجيب واقعو هو جنهن ڏينهن جنرل ٽائون شيد هٿيار وڌا هئا، انهيء ڏينهن مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن ڪراچي، سنڌ کي آزاد جو آرڊر جاري ٿيو هو يعني 29 اپريل 1916ع تي ٻئي واقعا گڏ ٿيا.هن پس منظر کي لکڻ لاء هيٺين ڪتابن کان مدد ورتي ويئي آهي.
1.سنڌ جو صادقآ_ ليکڪ حافظ محمد اسماعيل ميمڻ (هي مولانا محمد صادق ميمڻ رح کڏي وارن ڪراچي،سنڌ جي سنواح حيات لاء منهنجيون ياداشتون آهن جيڪي ترتيب ڏيئي رهيو آهيان ۽ انشاء الله تعاليٰ سنڌ جو صادق سان شايع ڪيون وينديون ) مدير
2. پاڻِِيءَ منجهه پساهه _ليڪک شير محمد بلوچ (هي ڪتاب ڇپيل آهي)مدير
3. نقش حيات (اردو) ليکڪ مولانا حسين احمد مدني رح (ڇپيل ) لاهور
4. مولانا عبيد الله سنڌي ڪي سرگشته ڪابل (اردو) از مولانا عبدالله لغاري _ مرتبه ڊاڪٽر غلام مصطفي خان _مطبوعه قومي اداره برائي تحقيق و ثقافت اسلام آباد
5. النورة العربيه الڪبريٰ (عربي ) ليکڪ امين سعيد _مصر
6. انسائيڪلوپيڊيا تاريخ عالم (اردو) ڇپيل لاهور
هي انهن دستاويزن جا فوٽو هتي ڇاپيون ٿا ۽ سنڌيء ۾ آرڊر شايد برابر پڙهڻ ۾ نه اچن ، ان لاء هتي نقل ڪريون ٿا. ڪن انگريزي آرڊرن جو مختصر ترجمون به ڪريون ٿا تان ته پڙهندڙ کي سهولت ٿئي.
''جيئن ته بمبئي جي گورنر (ڪونسل ۾ ) جي خيال ۾ ائين اعتبار ڪرڻ لاء واجبي سبب آهن ته مولوي محمد صادق و لد عبد الله کڏو،ڪراچي _(يعني مجاهد سنڌ امام علامه مولانا محمد صادق ميمڻ بن مولانا عبد الله ميمڻ کڏي وارو، ڪراچي، سنڌ) ۽ انگريز سرڪار جي رعيت، برٽش انڊيا جي بچاءَ ۽ عام سلامتيءَ جي برخلاف هلت ڪئي.
تنهن ڪري هندوستان جي بچاءَ لاء جوڙيل ۽ گڏ ڪيل رولن جي رولز نمبر 3 موجب مليل اختيارين هيٺ بمبئي جي گورنر (ڪونسل ۾ ) حڪم ڪرڻ فرمائين ٿا ته اهو مولوي محمد صادق ولد عبد الله ڪئنيرا ضلع ڪاروار جي شهر جي ميونسپل حد اندر رهندو ۽ بمبئي سرڪار جي اجازت کانسواء هو نڪي سنڌ ۽ ڪڇ کان آيل ماڻهن سان ملاقاتي ٿيندو ۽ نڪي هندوستان جي انهن ڀاڱن يا افغانستان ، بلوچستان ۽ پرشيا ۾ رهندڙ ماڻهن سان خطن جي رستي احوال ڏيندو وٺندو.
۽ ائين وڌيڪ به حڪم ڪرڻ فرمائين ٿا ته اهو مولوي محمد صادق (ميمڻ کڏي وارو، ڪراچي،سنڌ) جنهن وقت هي حڪم ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ ضلع ڪراچي (سنڌ) مٿيس تعميل ڪندو، ان کان وٺي مدت 24 ڪلاڪن اندر ڪراچي (سنڌ) ڇڏيندو ۽ انهيءَ رستي کان جنهن رستي کان وڃڻ لاء کيس ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ ڪراچي(سنڌ) جو حڪم ڪندو ۽ ائين پڻ حڪم ڪرڻ فرمائين ٿا ته انهيءَ مولوي محمد صادق رح زال ۽ سندس ڪٽنب جو ڪو ٻيو ڪوبه يا ڪي به ڀاتي جن کي ڪمشنر ممالڪ يا ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ ڪراچي (سنڌ) جو اجازت ڏيندو سي مولوي محمد صادق (کڏي وارو، ڪراچي،سنڌ) سان گڏ ڪاروار ۾ رهندا.''
اصل ته دستخط (يعني سگنيچر) بمبئي جي گورنر جي سيڪريٽري جا جاري ڪيل تاريخ 29 اپريل، 1916ع
هي اصل انگريزي آرڊر ۽ ان جو ترجمون سنڌيءَ ۾ ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ ڪراچي، سنڌ جي دستخط (سگنيچر) سان 6 مئي، سن 1916ع تي مولانا مرحوم (مجاهد اعظم سنڌ امام مولانا محمد صادق ميمڻ کڏي وارن، ڪراچي،سنڌ کي ڏنو ويو.
ان سان گڏ ٻه ٻيا حڪم ناما ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ ڪراچي(سنڌ) جي طرفان مليا.
اسين اوهان کي حڪم ڏيون ٿا ته اوهين ڪراچيءَ کان سمنڊ جي رستي برٽش انڊيا اسٽيم نئويگيشن ڪمپنيءَ جي لامبا جهاز (يا ان جي بدران ٻيو ڪو جيڪو به جهاز ويندو هجي ) ۾ بمبئي وينداجو جهاز سڀاڻي منگل ڏينهن تاريخ 9 مئي، 1916ع جي ڪياماڙيءَ کان ڇٽندو. اوهان جي ڪٽنب جا ڀاتي يا ٻيا جن جي گذران جومدار اوهان تي آهي انهن مان ڪي به ٻه ڄڻان ٻن کان وڌيڪ نه جن کي اوهين پاڻ سان وٺي وڃڻ چاهيو ٿا اهي ۽ اوهين ڪياماڙي بندر تي مٿيئن ڏينهن 12 بجي منجهد جو حاضر رهندا. بمبئي کان اوهان ڪاروار يا گاڏي جي رستي ويندا جئين اوهان کي سنهنجائي ٿئي.
اوهان جي مسافريءَ جو خرچ جيڪوٿيندو سو اوهان سان گڏ هلندڙ سرڪاري عملدار ڪندو جيڪو وقت اوهين ڪراچيء سنڌ کان ٻاهر رهندو ان وقت لاء اوهان کي خود مع انهن کي جن جي گذران جو مدار اوهان تي آهي کاڌي پيتي لاء واجبي الائونس ڏيڻ ۾ ايندو. اوهان کي خبردار ٿو ڪجي ته جيڪڏهن اوهان اسانجي انهن حڪمن جي ڄاڻي واڻي انحرافي ڪندا ته اوهان تي مٿين رولن جي رول نمبر 5 هيٺ ڪئي ويندي جنهن موجب اوهان کي 3 سال قيد يا ڏنڊ جي سزا ملي سگهي ٿي.
دستخط ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ ڪراچي، سنڌ
مورخه 8 مئي، 1916 ع
Madressah Mazhar ul uloom Khadda Karachi
No comments:
Post a Comment