Karl Heinrich Marx (5 May 1818 – 14 March 1883) was a German philosopher, sociologist,economic historian, journalist, and revolutionary socialist who developed the socio-political theory of Marxism. His ideas have since played a significant role in the development of social science and the socialist political movement. He published various books during his lifetime, with the most notable being The Communist Manifesto (1848) and Capital (1867–1894), many of which were co-written with his friend, the fellow German revolutionary socialistFriedrich Engels.[2]
http://en.wikipedia.org/wiki/Karl_Marx
Georg Wilhelm Friedrich Hegel (German pronunciation: [ˈɡeɔɐ̯k ˈvɪlhɛlm ˈfʁiːdʁɪç ˈheːɡəl]) (August 27, 1770 – November 14, 1831) was a German philosopher, one of the creators ofGerman Idealism. His historicist and idealist account of reality as a whole revolutionizedEuropean philosophy and was an important precursor to Continental philosophy and Marxism.
http://en.wikipedia.org/wiki/Georg_Wilhelm_Friedrich_Hegel
Maulana Ubaidullah Sindhi (10 March 1872 - 22 August 1944)(Sindhi: عبیداللہ سنڌي, Urdu: مولانا عبیداللہ سندھی) was a noted pan-Islamic leader a political activist of the Indian independence movement. Born in a Sikh family of Sialkot, Ubaidullah converted to Islam early in his life and later enrolled in the Darul Uloom Deoband, where he was at various times associated with other noted Islamic scholars of the time, including Maulana Rasheed Gangohi and Mahmud al Hasan. Maulana Sindhi returned to the Darul Uloom Deoband in 1909, and gradually involved himself in the pan-Islamic movement. During World War I, he was amongst the leaders of the Deoband school who, led by Maulana Mahmud al Hasan, left India to seek support of the Central Powers for a Pan-Islmaic revolution in India in what came to be known as the Silk Letter Conspiracy. Ubaidullah reached Kabul during the war to rally the Afghan Amir Habibullah Khan, and after brief period, he offered his support to Raja Mahendra Pratap's plans for revolution in India withGerman support. He joined the Provisional Government of India formed in Kabul in December 1915, and remained in Afghanistan till the end of the war, and left for Russia. He subsequently spent two years in Turkey and, passing through many countries, eventually reached Hijaz(Saudi Arabia) where he spent about fourteen years learning and pondering over the philosophy of Islam especially in the light of Shah Waliullah's works. In his early career was a pan-Islamic thinker. However, after his studies of Shah Waliullah's works, Ubaidullah Sindhi emerged as non-Pan-Islamic scholar. He was one of the most active and prominent members of the faction of Indian Freedom Movement led by Muslim Clergy chiefly from Islamic School of Deoband. Ubaidullah Sindhi died on August 22, 1944.
http://en.wikipedia.org/wiki/Ubaidullah_Sindhi
ڪارل مارڪس، هيگل ۽ امام انقلاب عبيد الله سنڌي جي فڪر فلسفي ۽ نظرين ۾ بنيادي فرق!
جوکيو شفيق احمد.
متي لکيل عنوان کي پڙهڻ ۽ سمجهڻ کان پهريون؛ هڪ ڳالهه هميشه ذهن ۾ رکڻ گهرجي، امام انقلاب عبيد الله سنڌي پاڻ ته وڏو فلاسفر حڪيم ڏاهو مدبر مفڪر ۽ علم لاهوت لامڪان (ٿيولاجي ٿيوسافي) سياست، تمدن، شهريت(علم سِوِڪِ،سوسائٽي) معاشيات اقتصاديات (سوشيالاجي) ۽ علم سائينس جي سڀني شعبن جا وڏا ماهر هيا.
ليڪن پاڻ پنهنجي استادن جي استاد يعني حڪيم الهند امام شاهه ولي الله جي فڪر جي تقليد ڪندا هيا ۽ ان جي فڪر کي ٻين اسلام جي فلاسافر يعني امام غزالي ۽ امام ابن تيميه / غير مسلم حڪيمن ڏاهن تي ترجيح ڏيندا هيا.
امام انقلاب عبيد الله سنڌي رح جن امام شاهه ولي الله الهندي جي فڪر فلسفي حڪمت ڏاهپ کي (اون) پنهنجو ڪري ان جي نشر اشاعت ۽ هر مسئلي جي حل (سوليوشن) لاء اصول قرار ڏئي، اسان لاء هڪ سونهائي (گائيڊ لائين) راهه، گس، پيچري، شارع سلوڪ، طريقي جو تعين ڪيو.
نوٽ: ٻي هڪ اهم ڳالهه نوٽ ڪئي وڃي؛ ته حڪيم الهند شاهه ولي الله ۽ سنڌ جي فلسفين مدبرن مفڪرن: شيخ مبارڪ سيوهاڻي، مخدوم بلاول باغباني، شاهه عنايت شهيد، مخدوم محمد بن عبد الهادي عرف امام ابو الحسن سنڌي ثم مدني، مخدوم محمد معين ٺٽوي، شاهه عبد اللطيف ڀٽائي، مخدوم محمد فاضل سنڌي (جيڪو حڪيم الهند امام شاهه ولي الله جو استاد هو) امام محمد حيات سنڌي ثم مدني، مخدوم محمد هاشم ٺٽوي،مخدوم محمد اسمٰعيل پريان لوءِ واري، پير محمد راشد روضي ڌڻي، پير جو ڳوٺ،سنڌ (جيڪي سڀ امام عبيد الله سنڌي جي فڪر استاد آهي ۽ خاص طور پير محمد راشد روضي ڌڻي رح جن امام انقلاب عبيد الله سنڌيءَ جا ٻن واسطن سان مرشد آهن ) ۽ امام انقلاب عبيد الله سنڌي رح جي فلسفي فڪر تدبر منجهه ڪوبه فرق نه هو.
بس فرق رڳو ايترو حڪيم الهندامام شاهه ولي الله جنهن دور ۾ پيدا ٿيا، ان دور ۾ هندوستان اخلاقي پستي ۽ زوال جو شڪار ٿي چڪو هو، جنهن ڪري حڪيم الهند امام شاهه ولي الله کي پنهنجي قوم يعني هندوستانين لاء اخلاقي تعليم تي غور ڪري لکڻ جي لوڙ گهرج پئي.
ليڪن ٻئي پاسي سنڌ جي فلسفين مفڪرن مدبرن حڪيمن ڏاهن کي ڪنهن به مسئلي تي ڪنهن به قسم جي لاء لکڻ جي ڪابه لوڙ گهرج نه پئي جو سنڌ ۾ ڪلهوڙن جي بادشاهي هئي، جنهن ڪري اهو دور سنڌ جو علم ادب جي ترقيءَ جوسونهري دورهيو۽ سنڌ جا سنڌي ماڻهو پنهنجي سنڌ جي عالمن فلاسافرن حڪيمن ڏاهن صوفين جي فيض مان مستفيد ٿي، پنهنجي حياتي سک شانت سان گهاري رهيا هيا.
مون کي هن مضمون آرٽيڪل لکڻ جو ضرورت ڇو پئي؟
جواب: هي آهي ته جنهن وقت هندوستان ۾ اخلاقي پستيءَ زوال ۽ طوائف الملوڪيءَ يعني گهر گهر ۾ هڪ هڪ رياست قائم ٿي چڪي هئي، معاشرتي، معاشِي، عدل، انصاف ۽ مساوات جو نالو نشان ڪونه هو ۽ جيڪو ڏاڍو سو گابو، مسڪين محتاجِيءَ جو شڪار هيا. انهن جو ڪوبه ڌڻي سائين ڪونه هو. هو انساني بنيادي ضرورتن يعني رزق روٽي اٽي، لٽي ڪپڙي، اجهي گهر، صحت تعليم، سک شانتي ۽ امن کان محروم هيا.
ساڳي طرح هن وقت سنڌ جا سنڌي ماڻهو انهن ساڳين ظلمن جو شڪار ۽ مٿي بيان ڪيل سهولتن کان محروم آهن ۽ پنهنجي جياپي لاء وجود جي جنگ لڙي رهيا آهن ۽ اهڙي پريشانيءَ جو شڪار آهن جو سواء محروميءَ آپگهات موت جي ڪجهه به حاصل ناهي ٿي رهيو. اچو ته هاڻي امام انقلاب عبيد الله سنڌي جي فڪر فلسفي ۽ نظرين ۾ بنيادي فرق سمجهي پڙهون! جوکيو شفيق احمد
***
امام انقلاب عبيد الله سنڌي جي فڪر فلسفي ۽ نظرين ۾ بنيادي فرق!
امام عبيد الله سنڌي جن چون ٿا: ته حڪيم الهند امام شاهه ولي الله ۽ ڪارل مارڪس جي نظرين ۾ بنيادي فرق منجهه هينئن به نه سمجهڻ گهرجي ته اهو فلسفو ڪارل مارڪس جي مادي فلسفي سان مشابهت رکي ٿو، ڇاڪاڻ ته ڪارل مارڪس به خلاقي اصولن ۽ مذهبي حڪمن کي معاشي ضروتن جي تابع قرار ڏئي ٿو ۽ چوي ٿو ته جڏهن اخلاقي اصولن ۽ معاشي گهرجن جو پاڻ ۾ ٽڪر هوندو آهي، تڏهن اخلاق ۽ مذهب کي پنهنجي شڪست مڃي معاشيات جو غلبو مڃڻو پوندو آهي.
اصل حقيقت هيءَ آهي ته معاشيات جي باري ۾ حڪيم الهند امام شاهه ولي الله جن جي ٻڌايل اصولن جو بنياد قرآن حڪيم جي حڪمت ڀري تعليم ۽ ان جي عملي شڪل رسول عليه الصواة والسلام جن جي سنت تي آهي. ان ڪري ولي اللٰهي فلسفي ۾ معاشي ضرورت ۽ مذهب ۽ اخلاق ۾ ٽڪراءُ جو ئي پيدا نه ٿو ٿئي. حڪيم الهند شاهه ولي الله جن اسلام جو مطلب ٻن لفظن اقتراب ۽ ارتفاق (رفاهي،ڀلائي) سان بيان ڪيو آهي، يعني خداپرستي ۽ انسان دوستي کي انسانيت جو بنياد قرار ڏنو آهي. انسان دوستيءَ جو صحيح مطلب مال ۽ دولت جي برابري (عدل انصاف ۽ مساوات) واري تقسيم آهي جئين ائين نه ٿئي جو معاشري ۾ هڪ ته وڏو سرمائيدار بڻجي وڃي ۽ ٻئي کي کائڻ لاء ماني ۽ اوڍڻ لاء ڪپڙو(لٽو) به نه ملي سگهي!.
فاشسٽ نظام:
فاشسٽ نظام (سسٽم) ۾ سمورو زرو هڪ فرد جي انفرادي صلاحيت ۽ ذاتي ملڪيت تي ڏنو ويو آهي. ان سان اجتماعي ۽ تمدني زندگيءَ ۾ معاشي فلاح ۽ خوشحالي (ڀلائي فلاحي رفاهي)جو اچڻ ممڪن کڻي نه هجي ته به مشڪل ضرور آهي. اهوئي سبب آهي جو شاهه صاحب ( حڪيم الهند شاهه ولي الله) فرد (هڪ ماڻهوءَ) جي ڀيٽ ۾ اجتماعيت تي زور ڏنو آهي، شاهه صاحب (حڪيم الهند امام ولي الله) جي فلسفي ۾ سڄي ڪائنات حقيقت ۾ هڪ وحدت (هيڪڙائي آهي جنهن جو نالو ان جي فلسفي ۾ شخص اڪبر آهي.
شخص اڪبر:
جسماني جهان کي (پوءِ کڻي ڪيترو ئي ڊگهو موڪرو هجي انکي) هڪ جسم مڃڻ گهرجي. اهو سڄو جسم هڪ مستقل شيءَ آهي ۽ ان ۾ مختلف جسم ائين آهن جيئن سمنڊ ۾ موجون (لهرون) . ان سڄي جسم ۾ طبعي تقاضا (گهرج)ڪندڙ هڪ خاص طاقت (سگهه) آهي جيڪا سڀني جزن کي سندن مناسب شڪلين ۾ مٽائيندي (ڦيرائيندي) رهي ٿي، ان وڏي جسم کي سندس سڀني طاقتن(سگهن) '' شخص اڪبر'' چوڻ گهرجي.
طبعيت الڪل:
جسم جو هڪ حصو ته اهو آهي جو ڪنهن وقت ۾ عنصرن جي شڪل رکندو هيو. پوءِ ان ٻوٽي (پلانٽ) گاهه وغيره جي شڪل اختيار ڪئي، مطلب ته ان جسم جا مختلف جزا جيڪي مختلف شڪليون بدلائيندو رهندا آهن. انهن سڀني جي مرڪزي طاقت (سگهه) شاهه صاحب (حڪيم الهند شاهه ولي الله) جي فلسفي ۾ ''طبعيت الڪل'' جي نالي سان سڏبي آهي.
نفس الڪُلُ:
جهڙي طرح هر انسان ۾ روح آهي جيڪو ان جي علم ۽ ارادي جو مالڪ آهي، اهڙي طرح ان وڏي جسم شخص اڪبر کي به هڪ روح آهي جيڪو نفسُ الڪُلُ (روح اعظم) جي نالي سان سڏجي ٿو. (ڪتاب - سطعات) شاهه ولي الله.
هيگل ۽ روح عالم:
هيگل جي فلسفي جو دارو مدار هڪ ٻئي جي ضدن جي ٽڪراءَ تي آهي. دنيا ۾ هن وقت تائين جيتري به ترقي ٿي آهي. هيگل ان جو حقيقي سبب انهن ضدن جي ٽڪراءَ کي قرار(ٺهراء) ڏنو آهي.
مثال طور مختلف خيالن يا تصورن جي پاڻ ۾ آويزش ۽ ضدن جي ٽڪراءَ مان هڪ ٽيون خيال يا تصور پيدا ٿي پوندو آهي.
هيگل ان ٽڪراءَ ۽ جدلي (لڙائي، ويڙهه، ڇڪ-تاڻ) عمل جو حقيقي سرچشمو يا محرڪ هڪ مخفي طاقت (سگهه) کي قرار ڏنو آهي. جنهن کي ان '' روح عالم'' يا روح مطلق جو نالو ڏنو آه. هيگل جي فلسفي مطابق روح مطلق پنهنجي تڪميل لاء ان نظام (سسٽم) جي طلب(گُهر) ڪندو رهندو آهي. ڇو ته ان جدلي عمل ۽ ڇڪتاڻ سان جيڪو نئون تصور وجود ۾ ايندو آهي. اهو پهرئين تصور کان وڌيڪ جامع ۽ ڪشادو هوندو آهي. ترقيءَ جو اهو سلسلو تيسين وڌندو رهندو آهي. جيسيتائين روح مطلق ترقي ۽ ڪمال جي مٿاهين درجي تي نه پهچي وڃي. هن دنيا يا عالم اجسام (جسمن واري جهان) ۾ جيڪو ڪجهه ٿيندو رهي ٿو اهو رڳو روح مطلق جي تقاضا جو نتيجو آهي ۽ خودمختيار سمجهي ٿو. پر اصل ۾ هي روح مطلق جو هڪ مظهر آهي. جنهن ۾ ٻه روح مطلق جي تقاضا جو ظهور پوري طرح سان ٿيندو ان کي روح سان به مظبوط تعلق ۽ واسطوهوندو ۽ اهو پوري طرح طرح مطلق جي تجلي سڏبو.
حڪيم الهند شاهه ولي الله جي فلسفي ۾ ذات بحت يا الله تعاليٰ جي ذات ايتري ته ڪامل (پوري) ۽ محيط (گهيرو ڪندڙ) آهي جو ان کي وڌيڪ ڪنهن ڪمال حاصل ڪرڻ جي ڪابه حاجت (گهرج) نه آهي ۽ اها هڪ اهڙي حقيقت قصويٰ آهي. جنهن جون ٻيون سڀ حقيقتون مقابلو نه ٿيون ڪري سگهن.(ڪتاب البدور بازغه، ص10،11 ڇاپو ڍاٻيل، انڊيا. - امام شاهه ولي الله. ان لحاظ کان روح مطلق (آزاد روح). شخص اڪبر جي روح نالو آهي. البت الله تعالي جي ذات ۾ جيترا به ڪمال آهن انهن کي هڪ بسيطُ وحدت، نه سمجهيو وڃي. پر سڀ مختلف شيون پنهنجي اختلافي شان کي پوري طرح محفوظ رکندي ذاتي ڪمالن ۾ داخل ۽ شامل آهن. انهن مان هر شيءِ کي فلسفه ۾ الله تعالي جو نالو سڏيو ويندو آهي. جن جي مجموعي کي اسماء ڪونيه (وجودي نالا) سڏيو ويندو آهي. روح اعظم يا نفس الڪليه انهن وجودي نالن جو هڪ مرڪزي نالو به آهي.
اصل ۾ فلسفو نالو آهي ذهني تبديليءَ (مَٽَ سَٽَ) جو، جيسيتائين ذهن کي هڪ طرف نه لڳايو ويندو. تيسين سماجي تبديلي نه اچي سگهندي. فلسفي جو حاصل مطلب هي آهي ته عقل جي سامهون هڪ شيءِ مرڪزي تصور جي طور تي پيش ڪئي وڃي ۽ ٻيون سڀ شيون ان وابسته (لاڳو) ڪيون وڃن. قرآن حڪيم ان بنيادي نقطي کي هر جاءِ تي بيان ڪيو آهي. ۽ سورة اخلاص (قل هو و الله احد الله الصمد) ۾ ان مرڪزي هيڪڙائيءَ جي جن صفتن جو ذڪر ڪيو ويو. اها احد يعني هڪ آهي. جنهن جو ڪوبه شريڪ نه آهي ۽ ٻي صفت صمد آهي ۽ صَمَدُ ان کي چوندا آهن، جنهن جون سڀ شيون محتاج هجن ۽ اهو ڪنهن جو محتاج نه هجي!.
يوناني فلسفه ۾ حقيقت قصويٰ يا الله تعالي جي ذات لاء جيڪو لفظ استعمال ڪيو ويو آهي ان جو عربيءَ ۾ ترجمون '' واجب الوجود'' آهي يعني جيڪا هستي ٻين جي محتاج نه هجي پر اها پاڻ مرادو موجود آهي اهڙي هستيءَ کي فارسيءَ ۾ خدا يعني خود آمده (پاڻ ئي وجود ۾ آيل) چئبو آهي.
نوٽ: مٿين معني به صَمَدَ جي پوري معني ناهي، ليڪن سمجهائڻ لاء هڪ مثال آهي. جوکيو شفيق احمد.
امام انقلاب استاذي علامه عبيد الله سنڌي جي راء ۾ ان معنيٰ کي ادا ڪرڻ لاء قرآن حڪيم ۾ ''صَمَدَ'' جو لفظ استعمال ڪيو ويو آهي. فلسفاڻي نموني ان جو ترجمون ؛ واجب الوجود آهي. علامه غلام مصطفيٰ قاسمي سنڌي.
شاهه صاحب (حڪيم الهند شاهه ولي الله) جن جي نظر ۾ سماجي ۽ اقتصادي ترقي ۽ عقلي طاقت (سگهه) فلسفه جي پيداوار هوندي آهي ۽ اسلام جهڙي بين الاقوامي دين جو فلسفو جيڪو سڄي دنيا ۾ عقلن کان مٿاهون آهي ۽ ان فلسفي جي روءِ سان اسلام ۽ انسانيت لازم ملزوم آهن. جنهن جو نتيجو هي نڪرندو ته جيسيتائين انسان باقي رهندا؛ تيسيتائين اسلام جو رهڻ به ضروري آهي ۽ انسانيت جي ترقي سان الله تعالي جي ذات با برڪات ۽ ان جي ذاتي صفتن جي ڪمال تي ڪوبه اثر نه پوندو.
ڏسو! ڪتاب _سماجي انصاف ۽ اجتماعيت
امام شاهه ولي الله جي نظر ۾
ليکڪ: علامه غلام مصطفيٰ قاسمي سنڌي
سنڌيڪار: علامه محمد قاسم سومرو صاحب
پبلشر:ساگر پبليڪيشن هائوس،
ڪراچي،سنڌ.
No comments:
Post a Comment